De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

De schoolmeesters van de dorpen schakelden op hun beurt de classis in bij pogingen om
loonsverhogingen los te krijgen van de Staten van Holland. 152 Eensgezinde
samenwerking was dus ook in hun belang. Overigens waren niet alle schoolmeesters en
voorzangers in deze jaren lidmaat van de gereformeerde kerk, zoals door de classis
Haarlem werd bepleit in 1608. De classis Edam had dit graag gewild, maar besefte dat
het moeilijk zou zijn om hier een algemene strikte regel van te maken. De Noord-
Hollandse synode stemde wel met dit Haarlemse pleidooi in 153 , hoewel in praktijk de
Edamse slag om de arm realistischer was.
Aan het einde van de Bestandstwisten werd het opzicht op de schoolmeesters
geïntensiveerd en werden alle schoolmeesters van wie men twijfelde of zij
daadwerkelijk de acte voor de schoolmeesters hadden getekend, via hun predikant op de
classis ontboden om dit alsnog te doen. De schoolmeesters van Purmerend, Ransdorp,
Marken, Kwadijk, Schardam, Schellingwoude, Oudendijk en Hobrede waren in gebreke
gebleven en verschenen alsnog. 154 Deze algeheel instemmende houding veranderde
deels toen de Dordtse synode in 1619 de tekenplicht aanscherpte, zodat alle
schoolmeesters en rectoren voortaan, net als de predikanten van harte moesten
instemmen met de Nederlandse Geloofsbelijdenis, de Heidelbergse Catechismus en de
Dordtse leerregels en deze vervolgens behoorden te ondertekenen, op straffe van
ontslag. 155 Deze aanscherping werd door de Noord-Hollandse synode overgenomen,
maar niet zonder meer door de overheden ondersteund, zodat de classes moesten
rapporteren dat men wel had geijverd voor de reformatie der scholen, maar niet overal
met evenveel succes. De synode kon daarop niet veel anders doen, dan bij de Staten aan
te dringen op het aanwenden van haar autoriteit om alle schoolmeesters te dwingen tot
tekenen of anders kleur te bekennen. Dit alles niet alleen om katholieke en
doopsgezinde schoolmeesters te kunnen weren, maar ook om remonstrantsgezinde
schoolmeesters af te kunnen afzetten. 156
In de classis Edam werden in oktober 1619 alle schoolmeesters en rectoren ontboden
om hen uit te leggen wat zij dienden te ondertekenen, waarna hen 14 dagen respijt werd
gegund om de teksten te bestuderen, om ze daarna ‘in des Heeren vreese’ te kunnen
onderschrijven. In hun wederwoord vroegen de schoolmeesters naar de classicale inzet
voor verbetering van hun inkomsten. 157 Bij hun oprechtheid bij de ondertekening van de
gevraagde artikelen kan dus wel een vraagteken geplaatst worden. In ieder geval maakte
slechts een enkeling bezwaar tegen de ondertekening. Schoolmeester Jan Foppen uit
Edam hield de eer aan zichzelf en bood zijn ontslag aan. Ook zijn collega Jan Pietersz
kon de artikelen niet met zijn overtuiging in overeenstemming brengen, maar hij wilde
152
Acta van de classis Edam, 7.4.1603, 26.3.1607, 31.7.1607, 21.10.1619, 6.7.1626, 7.9.1626, 3.5.1627,
5.7.1628, 16.8.1629.
153
Acta Noord-Hollandse synode 18.10.1680; acta van de classis Edam, 19.5.1608.
154
Acta van de classis Edam, 31.7.1617, 4.9.1617, 2.10.1617, 11.6.1618. Allen verschenen inderdaad, al
duurde dat bij de schoolmeester van Hobrede tot juni 1618.
155
Aldus de tekst opgenomen in de acta van de Noord-Hollandse synode, 27.8.1619, 25.8.1620; de
Nationale synode van Dordrecht spreekt in art. 54 alleen over het ondertekenen van de ‘belijdenisse des
Geloofs der Nederlantsche Kerken’ of in plaats daarvan van de ‘Christelijken Catechismus’. Acta
Nationale Synode Dordrecht 1618-1619.
156
Acta van de Noord-Hollandse synode, 25.8.1620, 24.8.1621, 2.8.1622, 8.8.1623,6.8.1624, 7.8.1625,
4.8.1626. In 1626 is eindelijk sprake van een schoolorde door de Staten van Holland aangenomen en
gepubliceerd. Problemen met tekenen worden daarna in de synode vooral nog gemeld vanuit de steden
Amsterdam, Haarlem en Hoorn.
157
Acta van de classis Edam, 21.10.1619.
hoofdstuk 4/ pag. 214