De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

stadsorganisten, hun aanstellingen, hun traktementen 18 en over organist Jacob Mathijs
Hoeckboot, die na problemen in 1612 nog wel de klokken mocht luiden, maar niet meer
als organist en voorzanger optreden. Hoeckboot was daarnaast ook schoolmeester en
ook deze functie kon hij zonder bezwaren blijven vervullen. 19 Erg lang duurde dit
overigens niet, want in 1613 werd Pieter Pietersz de Jonge aangenomen in zijn plaats,
als schoolmeester, klokkenluider, organist en voorzanger. Deze combinatie van functies
maakt het niet waarschijnlijk dat deze voorzangers direct voor of na de diensten op het
orgel gespeeld hebben.
In Purmerend werd in ieder geval in 1632 alleen vóór de dienst gespeeld. Het op proef
invoeren van orgelspel ‘ondert singen’ teneinde ‘de disordre int gesang’ te ‘cunnen
beteren’, zorgde vier jaar later voor heftige meningsverschillen tussen de beide
predikanten. Tegen de afspraken in besloot ds. Conradi in zijn dienst op dinsdag de
gemeente te laten zingen zonder het orgel. Zijn collega Goethals liet op donderdag wel
zingen onder orgelspel. Alle consternatie leidde ertoe dat de kerkenraad de proef tot
nader order opschortte en via een speciale afkondiging aan de gemeenteleden liet weten
dat het laten zingen onder orgelspel geen particulier initiatief van ds. Goethals was
geweest, maar uitvloeisel van een kerkenraadsbesluit. 20
Men was in Purmerend nog niet rijp voor deze nieuwigheid en zal het orgelspel
geassocieerd hebben met werelds vermaak. Het lijkt erop dat de kerkenraad de hele
kwestie bewust buiten de classis heeft gehouden. Want, zo stelde men, orgelbegeleiding
van de gemeentezang tijdens de diensten was iets, dat ‘de classe niet en raeckte, noch
datse in dien deele den kerckenraeden gheen wet hadde te setten, ende als de seacke
voor haer quam datse de selfde souden afsnijden’. 21 In de classicale acta wordt
inderdaad met geen woord over deze kwestie gerept. 22
Uit de lokale vroedschapsnotulen weten we dat Purmerend vanaf 1613 over een
stadsorganist beschikte. Deze Claes Jansz Kunst beloofde bij zijn aanstelling om zich
‘stichtelijck ende eerlijck te gedragen niet anders te spelen dan ‘psalmen, loffsangen
ende geestelijcke liederen’. Daarop volgde een inspectie van het orgel zelf om te zien
wat er eventueel aan mankeerde. 23 Het was immers al jaren niet gebruikt. Kunst bleef tot
zijn dood in 1627 stadsorganist, daarna opgevolgd door Pieter Dircksz, die op dat
moment al koster en ‘clockstelder’ was. 24
In Monnickendam hield de kerkenraad zich niet op een voor ons zichtbare manier bezig
met vragen rond het orgelspel tijdens of rondom de kerkdiensten. Dankzij de notulen
van de vroedschap weten we dat hier in 1639 een vermoedelijk katholieke organist/
18 Vroedschapsnotulen Edam, 29.2.1586, 16.7.1610, 11.11.1623, 12.2.1628, 6.3.1649.
19 Vroedschapsnotulen Edam, 13.12.1612. Een en ander hing waarschijnlijk samen met
het feit dat Hoeckboot financiële problemen had. Twee jaar daarvoor had hij om
loonsverhoging verzocht. De burgemeesters kregen daarop opdracht met hem te spreken
over een verlengde aanstelling van één of meerdere jaren, ‘ende dat (op) soo minnlick
ende cleyne gasie als sy sullen connen met hem handelen’. (15.7.1610) Een opstelling
die Hoeckboot niet uit zijn financiële nood geholpen zal hebben. Zie verder ovr hem:
Van der Eerden-Vonk, ‘Edamse schoolmeesters’, pp. 6-10.
20 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 20.7.1636, 27.7.1636.
21 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 20.7.1636.
22 Over de (pleidooien voor) invoering van orgelbegeleiding rond 1630-1640: zie ook:
Luth, ‘Psalmzingen in het Nederlandse gereformeerde protestantisme’, pp. 194-195.
23 Vroedschapsnotulen Purmerend, 20.4.1613.
24 Vroedschapsnotulen Purmerend 29.12.1627.
hoofdstuk 7/ pag. 337