De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

dopers. Uit zijn rapporten blijkt dat de hardnekkigen klein in getal waren en in het
algemeen tijdig wisten te vluchten dan wel uit de gevangenis ontsnapten. 89
Bij de klopjachten waren de dopers namelijk in het voordeel omdat zij met hun kleine
schuiten eenvoudig over de binnenwateren konden ontkomen, terwijl de
overheidstroepen met hun schepen op de Zuiderzee of de grote binnenmeren klaar lagen
om de vluchters te onderscheppen. Zo wisten 16 standvastige dopers Purmerend tijdig te
verlaten; dertig anderen werden wel gepakt, maar op hun berouw begenadigd, op
voorspraak van de pastoor ter plaatse. Ook te Kwadijk waar tevoren gedoopt zou zijn,
leverde de klopjacht weinig op. Men kon niet veel meer doen dan het vernielen van de
verdachte huizen. 90
Toch wist men diverse dopers te arresteren, zodat ook te Monnickendam de beul
geregeld doodvonnissen moest voltrekken in de maanden dat het Hof van Holland daar
zitting hield. Daarnaast werd de schippers van Monnickendam bevolen voortaan alleen
bootgezellen aan te nemen die konden bewijzen geregeld ter biecht en ter eucharistie te
gaan. 91
Dankzij al deze maatregelen verwachtte de procureur al in diezelfde maand maart dat
men met een kleine troepenmacht in Monnickendam zelf en een betrouwbaarder baljuw
te Purmerend de zaak in dit deel van Holland eenvoudig in de hand zou kunnen houden.
Een te groot aantal knechts zou zelfs averechts kunnen werken, omdat hier 'veel arm
volck is (...) die de macht nyet en hebben de knechten de cost te geven sonder betalinge
t'ontfangen' terwijl ook de confiscatie van de goederen van 'den anabaptisten alhyer en
sal nyet off nyetwaerts vuytbrengen, soet veel arme luyden syn'. 92
De weerstand was dus al in mei 1535 gebroken doordat de doperse aanhang
ondergedoken zat in het vrije veld of zich inmiddels boetvaardig had betoond. 93 We
kunnen daarom met Mellink concluderen dat de strijdvaardigheid in deze streek
inmiddels kleiner was dan de omvang van de verstrooide aanhang. 94 Ook Zijlstra wijst
erop dat de dopers in de Nederlanden in deze wintermaanden hun eigen kracht
overschatten en vooral steun ontbeerden bij de stadselites en de burgerij. Voorts
attendeert hij erop dat de ontgoocheling voor de dopers al eerder begonnen moet zijn: de
profeten wisten hun volgelingen wel in vervoering te brengen, maar waren niet in staat
om hun ingevingen en profetieën in praktijk ten uitvoer te brengen. Successen bleven
daardoor uit, ook al omdat de dopers diep verdeeld waren over het gebruik van
geweld. 95
Toch bleef het moeilijk om zonder voldoende lokale steun niet alleen de doperse sekte
uit te roeien als ook de niet-doperse dissidente stromingen te bestrijden, zoals blijkt uit
berichten uit eind maart en oktober 1535. In maart laat de procureur aan de stadhouder
weten dat indien men erin zou slagen om de ontkomen doperse leiders te arresteren,
89 Archief Doopsgezinde gemeente Amsterdam, inv. nrs. 99B en 113A.
90 Archief Doopsgezinde gemeente Amsterdam, inv. nrs. 94 en 98; Mellink, Documenta Anabaptistica, dl
V, nr. 152. Over deze zuiveringsacties zie ook Mellink, De wederdopers in de Noordelijke Nederlanden,
pp. 160-164 en Van Nierop, Het verraad van het Noorderkwartier, pp. 48-49.
91 Archief Doopsgezinde gemeente Amsterdam, inv. nrs. 98, 110, 113B, 117A.
92 Archief Doopsgezinde gemeente Amsterdam, inv. nrs. 99 en 105B.
93 Voorbeeld van die boetvaardigheid te vinden in het Archief Doopsgezinde gemeente Amsterdam, inv.
nr. 116: 'ende also wij verstaen van die pastoeren syn alle die selve van dese stede (dwz. Monnickendam) als
anders up die plattenlande geheel peniterende, roepende om gratie, uuytgesondert acht ofte thien van die
principaelste ende niet en connen vernemen waer die heene syn',
94 Mellink, De wederdopers in de Noordelijke Nederlanden, pp. 163-164.
95 Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude gronden, pp. 136-145.
hoofdstuk 1/ pag. 35