De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

klokkenspeler werd aangesteld. Bij de benoeming van deze Dirck Jansz Velsen 25 werd
namelijk met nadruk bepaald dat hij op zondag niet naar de katholieke bijeenkomsten
mocht gaan, maar de diensten in ‘onse kercke’ diende te bezoeken. Drie jaar later
volgde de vermaning om ‘geen papiste ofte lichtvaerdige deuntjes opt orgel ofte opde
clocken te spelen’. 26 Enige aandacht voor deze frivoliteiten had de kerkenraad niet
misstaan.
Het wel of niet lezen van de zondagse evangeliën, ‘die men in het pausdom pleech te
gebruijcken’, werd door de provinciale synode van 1574 afgeraden. Toch klonk in 1592
op de Noord-Hollandse synode de vraag of men voortaan de zondagse evangeliën zou
preken, zoals hier en daar gebruikelijk was. De synode antwoordde in de zin van de
genoemde Dordtse synode. 27 De classis Edam had echter geen moeite met deze
gewoonte en liet het preken over de zondagse evangeliën in ieders vrijheid. 28 Uit de
kerkenraadsacta van Edam zelf weten we dat de predikanten regelmatig met de
kerkenraad plachten te overleggen over de vraag welk bijbelboek men zou bepreken. De
keuze viel hierbij voor de zondagse ochtenddiensten opvallend vaak op de vier
evangelisten die achtereenvolgend werden gelezen en uitgelegd. 29
25 Aan hem wijdde Soeting een artikel in 1983: ‘Een nieuwe organist en een nieuw orgel
te Monnickendam’, pp. 53-57. Volgens Soeting was het orgel tussen 1639 en 1641
vernieuwd om het geschikt te maken voor de begeleiding van de gemeentezang. In de
vroedschapsnotulen van Monnickendam is hier echter niets over te vinden. Er is alleen
sprake van een betaling in 1640 (23.1.1640) van 100 gulden aan de organist voor een
reparatie aan de toren en aan het orgel. Soeting ondersteunt zijn betoog over
orgelbegeleiding dan ook voornamelijk met de vermaning uit 1642 aan het adres van de
organist, van de kant van de vroedschap en met een algemeen pleidooi van Constantijn
Huijgens uit 1641. Dit aanstekelijke betoog, getiteld: ‘Gebruyck of ongebruyck van ’t
orgel in de Kercken der Vereenighde Nederlanden’, is opgenomen in: Augustijn,
Reformatica. Teksten uit de geschiedenis van het Nederlandse protestantisme, p. 162.
Over Jacob Jansz Mars, de voorganger van Dirck Jansz Velsen, beiaardier en vanaf ca.
1609 of 1612 ook organist, zie: Appel, ‘De geschiedenis van de raadhuizen en de
speeltoren in Monnickendam’, pp. 43-45.
26 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 22.2.1639, 9.8.1642. Het was ook de
vroedschap die in 1634 besprak of het niet goed zou zijn om het aantal melodieën van
de psalmen te reduceren tot 10 of 12, zodat die wat ‘gemeensamer in de kercken souden
mogen werden gesongen’. Dit naar aanleiding van een schrijven van de Staten van
Holland. Men besloot dit voorstel niet over te nemen, maar de zaak bij het oude te laten
(22.7.1634). Ook hier liet de Monnickendamse kerkenraad zich niet over uit, hoewel de
wijze van zingen toch in de eerste plaats een kerkelijke aangelegenheid lijkt.
27 Acta van de Noord-Hollandse synode 12.5.1592; acta van de provinciale synode van
Dordrecht 1574, art. 39. Zie ook: Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, p. 46: de
eerste synoden wilden “de gemeenten met de hele bijbel vertrouwd maken en trachtten
daarom ook de zondagse evangeliën of dominicalen uit te bannen - een soort van
tekstrooster, gebaseerd op de indeling van het kerkelijk jaar.”
28 Acta van de classis Edam, 12.5.1592.
29 Kerkenraadsnotulen Edam, 27.3.1595, 20.8.1595, 16.5.1601, 15.7.1607, 5.6.1611: ’s
morgens uit de evangeliën lezen, ’s middags de catechismus. Andere bijbelgedeelten
zoals bijv. de 1 e brief van Paulus aan de Romeinen (20.2.1613, 17.4.1613), gedeelten uit
Genesis (14.2.1616) of uit Openbaringen (28.2.1616) bestemde men liever voor de
hoofdstuk 7/ pag. 338