De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Keren we terug naar Ransdorp en Holysloot. Noch in het ene, noch in het andere dorp
zijn in 1566-1567 beelden gebroken of pogingen daartoe aangewend, maar uit voorzorg
had men niettemin de kerkjuwelen en beelden tijdig weggeborgen 'omme alsoe te voor
comen die insolentie bij eenighe vreempde luyden zouden hebben moghen aengerecht
werden'. 211 Verder meldden de getuigen dat in Holysloot nooit enige 'vreemde
predicatien' hadden plaatsgevonden. Te Ransdorp was nog wel twee maal gepreekt door
'vreempde luyden, deene wesende een zwingliaen doende zijn sermoen opt lant onder
den blauwen hemel ende dander wesende een mennoniste die predickte op zeeckere
leedighe werffve'. Schout en schepenen wisten daarbij aan te geven dat in beide
gevallen de predikers uit zichzelf naar Ransdorp gekomen waren en dus 'nyet
aengehaelt (..) bijden luyden vande voors. dorpen'. Het kan zijn dat de zij hun
dorpsgenoten de hand boven het hoofd wilden houden, maar logischer lijkt het te
veronderstellen dat de beide plaatsen zelf geen gereformeerde kern omvatten en dat van
buitenaf gepoogd is hier verandering in aan te brengen. 212
Aan doopsgezinde zijde lag dit iets anders. Ransdorp telde verschillenden 'die mennoos
leeringhe aenhangen de welcke hem nochtans al stilhouden' zodat de pastoor niet weet
of ze 'eenighe heymelicke ofte onbehoorlicke vergaderinghe maecken'. Dat hij deze
aanvulling geeft, wijst erop dat zij dit eerder wel gedaan hebben en er op dit punt dus
reden tot zorg was. 213 Dit komt overeen met gegevens uit andere bronnen. Zo verklaarde
Clara Jansdr bij haar verhoor te Amsterdam in 1575, dat zij 12 of 13 jaar tevoren in
Ransdorp gedoopt was, door Dirck Philips uit 'Oestland', die zij tevoren nog nooit
gezien had. 214 Ook Lenaert Bouwens was tussen 1563 en 1565 in Ransdorp actief en
heeft daar 36 of mogelijk zelfs 82 personen gedoopt. 215 Wat overigens niet wil zeggen
dat al deze personen ook daadwerkelijk in Ransdorp zelf woonden. Het is goed
mogelijk dat ook geïnteresseerden van elders, bijvoorbeeld uit Amsterdam op deze
bijeenkomsten afkwamen om zich te laten dopen.
Maar het lijkt terecht te constateren dat Ransdorp een doopsgezinde gemeente omvatte,
waarschijnlijk behorend tot de Vlaamse richting, aangezien Bouwens na zijn breuk met
Dirck Philips in 1567, deze gemeente niet opnieuw aangedaan heeft. 216 Een gemeente
waarvan de leden zich in 1568 stilhielden, maar waar we kort daarna alweer van horen
als in 1569 Thijs Juriaensz, vermaner van Ransdorp, in Muiden wordt geëxecuteerd, na
een jaar tevoren gearresteerd te zijn in die zelfde plaats. 217
pp. 78-79. Niet bekend is wat Valckenaer tussen 1567 en 1583 heeft gedaan.
211 Raad van Beroerten, p. 308, verhoor van Moen Jansz, schout te Ransdorp en Holysloot.
212 Raad van Beroerten, pp. 308-309, verhoor van Moen Jansz, schout te Ransdorp en Holysloot; pp. 309-
310, verhoor van Jacob Heymesz en Claes Dircx, beide schepen te Ransdorp en Holysloot. In dit laatste
verhoor is sprake van ‘zekere vreemde calvinisten’ in plaats van de ‘zwingliaen’ waar de schout over
spreekt.
213 Raad van Beroerten, p. 307, verhoor van Jan van Rosendaal, pastoor te Ransdorp sinds 1567. De drie
andere getuigen maken zich eveneens bezorgd over het feit dat diverse dorpsgenoten ‘menno oft zijn
leeringe toegedaen zijn’. Raad van Beroerten, pp. 309-310
214 Mellink, Documenta Anabaptistica, dl II, nr. 301.
215 Vos, ‘De Dooplijst van Leenaert Bouwens’, pp. 64-71. Het zou gaan om 82 dopelingen te Ransdorp of
om 36 dopelingen te Ransdorp en 46 te Weesp. Dit is uit de dooplijst niet duidelijk op te maken.
216 Hofman vermeldt in zijn studie over de doopsgezinden in Waterland, dat Ransdorp in de 17 e eeuw een
Vlaamse gemeente omvatte, die in 1649 vacant was en vermoedelijk al in de 16 e eeuw bestond. Dit komt
overeen met bovenstaande, door Hofman niet verwerkte gegevens. Hofman, Doopsgezinden in
Waterland, p. 20; Voor de twist, over de gestrengheid van tucht en banpraktijk, tussen Bouwensz en
Philipsz en de daaruit volgende scheuring tussen de Friese en Vlaamse doopsgezinde richtingen, zie
bijvoorbeeld Ten Doornkaat Koolman, Dirk Philips, pp. 131-156 en Zijlstra, Om de ware gemeente en de
oude gronden, pp. 286-298.
217 Mellink, Documenta Anabaptistica, dl II, nr. 273, pp. 292-293: Clement Hendricx maakt melding van
hoofdstuk 1/ pag. 56