De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

wat het totaal op 45 brengt. De vragen uit deze restrubriek laten zich in vier categorieën
onderverdelen. Zo werden er negen vragen gesteld rondom het thema armenzorg, 11
rond de leer en de omgang met andere geloofsrichtingen en 14 over financiële
aangelegenheden. De resterende vragen betreffen uiteenlopende kwesties en zullen
verder niet besproken worden. De vragen rond de armenzorg komen apart aan de orde
in het gedeelte over de classicale inzet voor de opbouw van de lokale kerkelijke
organisatie, die om bijstand in financiële kwesties zijn al grotendeels behandeld in
paragraaf 3.1.
Vanuit de verschillende gemeenten werden slechts 11 algemene vragen gesteld rond de
leer. Vijf daarvan betreffen klachten over de opkomst van andere geloofsrichtingen. Zo
maakte Purmerend zich in 1628 zorgen over de katholieke opmars en in 1634 over het
feit dat de lutheranen ter plaatse eigen diensten hielden, hoewel ze in 1616 nog om
toegang tot het gereformeerde Avondmaal hadden gevraagd. Ransdorp vroeg zich in
1645 af hoe de ‘mennisten’ gestuit konden worden die bezig waren met de bouw van
een nieuw vermaanhuis. Het antwoord van de classis was in alle gevallen eensluidend:
sekten moest men via de overheden zien te weren. 121 Genuanceerder was de omgang met
de joden. Zo stelde ds. De Roo van Edam in 1635 de vraag of een lidmaat op zaterdag,
de ‘jodensabbat’, iets aan een jood mocht verkopen. De classis stond dit alleen toe als
men er zeker van kon zijn dat een dergelijke handel geen ergernis of verleiding zou
veroorzaken. 122 Dit antwoord laat zien dat van classiswege de joodse sabbat in ieder
geval tot op zekere hoogte werd gerespecteerd.
Vijf vragen dus maar vanuit de gemeenten over de omgang met andere stromingen,
terwijl we uit de classicale acta weten hoezeer de classis zich inzette om de opkomst
van deze stromingen te verhinderen. Zoals we al zagen bij de vragen rond tucht, doop
en huwelijk en zoals we nog zullen zien in latere hoofdstukken, werd vanuit de
gemeenten wel geregeld geattendeerd op concurrerende aanwezigheid van andere
religieuze groeperingen binnen de eigen regio. Dit was bijvoorbeeld het geval bij
beroepingsprocedures en bij de zorg voor het onderwijs. Maar het meeste werk op dit
terrein werd toch door de classis zelf en de Noord-Hollandse synode verzet. Dit zal
daarom uitgebreider ter sprake komen in de hoofdstukken 6 en vooral 7.
Van de overige zeven vragen handelen er drie over de (on)wenselijkheid van huisbijeenkomsten
waar, zoals in Etersheim/ Schardam, de eigen predikant of zoals in Purmerend
en in Purmerland/ Ilpendam een gemeentelid theologische thema's aan de orde
stelde. De classis stond alleen het in huiselijke kring uitleggen van bijbelteksten door
een predikant toe. Lidmaten die zich in het prediken wilden oefenen mochten dat
desgewenst doen ten overstaan van enkele predikanten, maar zeker niet in het bijzijn
van gewone gelovigen die door hun uitleg wellicht in verwarring gebracht konden
worden en al helemaal niet ten tijde van de Bestandstwisten. 123
121 Acta van de classis Edam, 13.6.1616; 5.6.1628, 7.8.1634, 2.8.1645.
122 Acta van de classis Edam, 6.8.1635.
123 Acta van de classis Edam, 24.7.1595, 8.12.1608, 19.6.1617. Over de remonstrantse woelingen: zie
paragraaf 6.3; over conventikels zie bijvoorbeeld Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 185-187.
Vanuit de classis Alkmaar werden al in 1587 vragen aan de Noord-Hollandse synode gesteld over grote
samenkomsten van jongelieden, die met gebed werden geopend, met dankzegging eindigden en waarin
een soort preek werd gehouden. De synode adviseerde deze bijeenkomsten zo mogelijk te laten
verbieden. Acta van de Noord-Hollandse synode, 12.5.1587 (art. 12, part. kwestie vanuit Alkmaar). Ook
aangehaald bij Brandt, Historie der Reformatie, I, p. 728.
hoofdstuk 4/ pag. 207