De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

leden als Monnickendam en Purmerend samen en soms zelfs meer. In praktijk kan de
Edamse invloed zelfs nog iets groter geweest zijn, omdat vanuit Edam een stempel
gezet werd op de predikantsbenoemingen in Middelie/ Kwadijk en in Warder.
Bij de keuze van de dorpspredikanten werd niet alleen gelet op de afstand tot de
vergaderplaats, maar ook op de ervaring als predikant en op de inzet in classisverband.
Kwaliteiten die de stadspredikanten ook kenmerkten.
Andere functies in classisverband waren die van examinator, van visitator en van
gedeputeerde naar de vergaderingen van de Noord-Hollandse synode. Op het belang van
deze taken voor het functioneren van de classis zal in de navolgende hoofdstukken
aandacht worden besteed, zodat hier alleen ingegaan wordt op het benoemingsbeleid
voor deze functies, om te beginnen met die van de examinator.
Wie namen de predikantsexamens af binnen de classis Edam? Vanaf 1609 werd de
examinator steeds voor een jaar gekozen, onder verwijzing naar de voorbereidingen. In
de jaren daarvoor koos men de examinator per examen en tot 1602 zelfs per examendag.
Zo werd bijvoorbeeld Gerrit Pietersz, beroepen in Purmerland/ Ilpendam, in 1594
achtereenvolgens ondervraagd door Wilhelmus Puppius van Edam, Laurens Jansz van
Monnickendam en Jacob Hesselsz van Beets/ Oudendijk. 268 Ook kwam het in deze jaren
wel voor dat men het examineren opdroeg aan de wintergedeputeerden. 269
Als we de namen van de examinatoren overzien, dan valt wederom het overwicht van
de stadspredikanten op, met daarbinnen opnieuw een overwicht voor de Edammers. In
de periode 1592-1609 werd negen maal een Edammer gekozen, vijf maal een
Monnickendammer en negen maal een van de dorpspredikanten. In de jaren met een
vaste jaarlijkse examinator liet men 18 maal het oog vallen op een Edamse voorganger,
drie maal op een Monnickendammer, tien maal op één van de Purmerendse
voorgangers, terwijl negen maal een meerderheid koos voor een dorpspredikant.
Ervaring was een belangrijke kwalificatie bij de keuze van de examinator. Alleen in de
tijd waarin één examen door verschillende examinatoren werd afgenomen, betrok men
af en toe een weinig ervaren predikant bij de examens, hoewel dit feitelijk tegen de
bepalingen van de nationale synode van Middelburg inging 270 .
In de jaren waarin men jaarlijks een vaste examinator verkoos, viel de keuze uitsluitend
op ervaren en liefst stadspredikanten. 271 De vijf dorpspredikanten die tussen 1609 en
1650 de beurt viel, waren alle vijf ervaren voorgangers. Barnardus Gartsz van
Zuiderwoude/ Uitdam was examinator in 1611, 1618, 1621 en 1625. Robertus Puppius
van Middelie/ Kwadijk mocht in 1613, vijf jaar na zijn komst in deze, zijn eerste
gemeente, de examens afnemen. Jacobus Cralingius stond weliswaar pas twee jaar in
Oosthuizen/ Warder toen hij in 1618 eenmaal bij een examen betrokken werd, maar hij
had daarvoor de dolerende gemeente van Alkmaar 272 gediend en was dus geen groentje
meer. Ook Hermannus van der Linden kon op ruime ervaring bogen bij de examens die
hij in 1641 en 1642 afnam. Hij stond op dat moment vier jaar in Broek in Waterland en
268
Acta van de classis Edam, 7, 14 en 21.3.1594.
269
Dit was in ieder geval zo in 1601 (acta van de classis Edam, 9.10.1601) en in 1605 (acta van de classis
Edam, 10.10. 1605).
270
Acta van de nationale synode Middelburg, 1581, part. kwestie 8: of men niet ‘een seker forme van
Examen’ zou moeten vaststellen, omdat het niveau nu sterk kon verschillen. De synode achtte dit niet
nodig, maar vermaande wel iedere classis om het examen niet te licht op te vatten en derhalve ‘niemandt
dan die ghenouch ervaeren syn daer toe verorderen sal.’ Zie verder paragraaf 5.2.
271
niet voor alle jaren vanaf 1609 zijn de jaarlijks verkozen examinatoren bekend. Zo ontbreken de
gegevens voor 1612, 1614-1617, 1619, 1622 en 1623.
272
De Bestandstwisten komen uitgebreid aan de orde in paragraaf 6.3.
hoofdstuk 3/ pag. 177