De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

de doop zou bedienen aan ieder die daarom vroeg en iedereen vanaf 18 jaar toe zou
laten tot het Avondmaal. 165
Het zal duidelijk zijn dat dit concept, waardoor de kerk in het verlengde van de overheid
zou komen te liggen en de predikanten tot overheidsambtenaren werden gemaakt, voor
de gereformeerde leiders onaanvaardbaar was. Op hun beurt voelden de meeste
magistraten weinig voor het calvinistische kerkmodel zoals verwoord in de acta van
Emden en van de latere nationale synoden.
Het is de gereformeerde kerk daardoor niet gelukt een approbatie van haar kerkorde
door de overheden te verkrijgen. 166 Zo'n officiële erkenning zou de zelfstandige positie
van de gereformeerde kerk in de opstandige gewesten versterkt hebben op een manier
die de meeste Statenvergaderingen te ver ging. Niet alleen de Staten van Holland
hebben de besluiten van de opeenvolgende synodale vergaderingen nooit goedgekeurd
en met haar gezag ondersteund, ook andere Statenvergaderingen hebben nooit
volmondig ja gezegd op verzoeken om approbatie en autorisatie vanuit de
synodevergaderingen. 167
Een bijkomend punt is dat de afzonderlijke gewesten weinig voelden voor een nationale
kerkelijke organisatie met een nationale kerkorde en nationale synodevergaderingen,
zodat na 1586 voorlopig geen synodevergaderingen meer werden toegestaan. De
gewestelijke soevereiniteit, ook in religieuze zaken, zoals vastgelegd in het traktaat van
de Unie van Utrecht, verhinderde aldus dat de gereformeerde kerken hun organisatie tot
een echt landelijke organisatie konden uitbouwen. 168
In de opeenvolgende kerkorden is te zien, hoe men van kerkelijke zijde tot enige
concessies bereid was, teneinde de zo gewenste autorisatie van de kerkorde te
verwerven. Zo werden bijvoorbeeld in de besluiten van 1578 de strikte bepalingen ten
aanzien van de feestdagen, genomen in 1574, afgezwakt omdat verschillende overheden
feestdagen als eerste en tweede kerstdag, tweede paasdag en tweede pinksterdag wel in
ere hielden. 169 Maar het waren slechts bescheiden concessies. De kerkorden
benadrukten vooral het eigen recht van de kerk. De overheid behoorde gekend te
worden in zaken met een gemengd kerkelijk en politiek karakter, maar de overheid werd
niet toegestaan zich ongevraagd te mengen in kerkelijke aangelegenheden, of om
bijvoorbeeld buiten de kerk om predikanten te benoemen of af te zetten. 170 Predikanten
worden beroepen door kerkenraad en diaconie samen, met bewilliging van de classis en
ten slotte van de magistraat. 171 In de verkiezing van ouderlingen en diakenen werd elke
165 Bremmer, ‘De nationale betekenis van de synode van Dordrecht (1578)’, pp. 101-
102; Duke, Reformation and Revolt, pp.292-293; Van Deursen, Bavianen en
Slijkgeuzen, p. 23.
166 Nauta attendeert erop dat van synodewege in 1578 alleen naar goedkeuring door de
overheid gestreefd werd voor die artikelen die handelen over zaken die een gemengd
politiek-kerkelijk karakter dragen. Nauta, ‘De nationale synode van Dordrecht (1578)’,
pp. 34-35.
167 J. Plomp, ‘De Kerkorde van Emden’, pp. 119-121; Nauta, ‘De nationale synode van
Dordrecht (1578)’, p. 51.
168 De Jong, ‘Unie en religie’, pp. 177-178.
169 Acta van de provinciale synode van Dordrecht, 1574, art. 53; Acta van de nationale
synode van Dordrecht, 1578, art. 75.
170 Nauta, ‘De nationale synode van Dordrecht (1578)’, pp. 34-36.
171 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, Cap. I, art. 4 en de part. kwesties
hoofdstuk 2/ pag. 102