De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

preken beoordelen op hun zuiverheid, stichtelijkheid en toegankelijkheid en bezien of
alles in de gemeente in goede rust en vrede toeging. 203
Het klinkt allemaal veelbelovend en zou zeker mooie verslagen hebben kunnen
opleveren, maar in praktijk kwam al snel de klad erin. Zoals al gemeld in hoofdstuk 3
werden alleen in de jaren 1622 tot en met 1626 werden visitatoren benoemd, op één jaar
na steeds ds. De Roo van Edam en ds. Gartsz van Zuiderwoude. 204 Zij vormden, samen
met Bartholdi van Monnickendam ook de commissie die in 1622 door de classis was
ingesteld om de taakstelling voor de classicale visitatoren nader te formuleren. Daarna
vinden we geen melding meer van dergelijke benoemingen en ook wordt nimmer voor
ons zichtbaar, in een classicale vergadering door beide heren gerapporteerd over de
stand van zaken in de gemeenten. De classis heeft dit middel dus inderdaad niet ingezet
om geïnformeerd te worden. Dat het ook heel anders kan, lezen we in de boeken van
Abels en Wouters over de classis Delft en Delfland. Hier hanteerde men het middel van
de visitatie intensief vanaf 1584. 205 Ook elders in Zuid-Holland werd druk gevisiteerd,
gezien de voorbeelden hierover bij Van Deursen. 206
Als toezichthouder over de gemeenten stelde de classis zich dus terughoudend op waar
het gaat om de zorg voor en het opzicht op de lokale kerkelijke organisatie. Het is goed
mogelijk dat deze houding niet alleen wijst op een groot vertrouwen in de lokale gang
van zaken, maar ook op beduchtheid voor klachten over ongevraagde inmenging in
plaatselijke aangelegenheden. Dergelijke klachten lagen namelijk voor in ieders mond,
zoals blijkt uit de navolgende analyse van de grote conflicten waar de classis rond 1600
mee geconfronteerd werd.
4.5. Classicale inzet voor lokale eenheid: de grote conflicten rond 1600
Hoe zette de classis zich in voor de eenheid en eensgezindheid binnen de kerkelijke
gemeenten? Hoe werden appèlzaken door de classis behandeld? Trad men de dorpen en
steden in deze op gelijke wijze tegemoet? Accepteerde men op lokaal niveau het
classicale oordeel?
Zowel vanuit de drie steden als vanuit vrijwel alle dorpen is minstens eenmaal in de hier
onderzochte periode een beroep op de classis gedaan, door ontevreden gemeenteleden
of door de kerkenraad zelf die zich voor een onoplosbaar probleem gesteld zag. Bij de
behandeling van appèlzaken ging de classis in grote lijnen als volgt te weer. Indien
gemeenteleden zich tot de classis wendden, werd eerst nauwkeurig nagevraagd of zij
wel de juiste weg hadden bewandeld, dat wil zeggen de zaak eerst aan de eigen
203 Acta van de classis Edam, 14.10.1621, 26.9.1622.
204 Acta van de classis Edam, 26.9.1622, 16.10.1623, 30.9.1624, 6.10.1625, 5.10.1626. Alleen in 1623
werden twee anderen benoemd te weten ds. Johannes Bruno, van Monnickendam en ds. Casper
Staphorstius van Edam.
205 Abels, Wouters, Nieuw en ongezien, dl 1, pp. 71-74. De verwijzing naar classicale visitatoren in de
classis Edam in 1620, zoals te vinden bij Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, p. 6, vind ik in de acta
niet op die manier terug.
206 Zie bijvoorbeeld Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, bijlage V, verslag van de visitatie te
Hellevoetsluis (Helvoet) uit 1605, pp. 67, 76, 379-382.
hoofdstuk 4/ pag. 222