De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Iets dergelijks is ook te zien in 1625 toen de classis Haarlem voorstelde om via het de
overheid het bouwen te weren van ‘nieuwe mennonitische predickhuijsen tot groote
oneere deses lants, nadeel ende droefheijt der gemeenten, ende faem dier secte, te meer
omdat de Ed. Mo. H. Staten in haere placcaten van geen andere vrijheijt der
conscientien spreecken dan dat een igelijck in sijn huijs met sijn eijgen huijsgesin
toegelaten werde, sodanige exercitie van religie als hem goet duncke’. De synode
verwees dit punt naar de nationale synode, terwijl de classis Edam het pleidooi afwees
omwille van de politiek onzekere tijd waarin men op dat moment verkeerde. 73 De classis
liet zich in deze gevallen dus meer leiden door wat praktisch haalbaar of wenselijk leek,
dan door een principiële afwijzing en bestrijding van deze geloofsrichting. Of men dit
standpunt ook in de daaropvolgende jaren bleef innemen, komt in hoofdstuk 7 aan de
orde.
Tegenover de remonstranten stelde men zich vanuit de classis Edam veel eenduidiger en
principiëler op. Allerlei ingediende gravamina over de wederopneming van voormalige,
berouwvolle remonstrantse predikanten en lidmaten, werden door Edam helder en
bondig beantwoord: dergelijke predikanten opnieuw examineren, niet aannemen in
gemeenten waar ze voordien de remonstrantse leer verkondigden en niemand opnieuw
in het ambt aannemen die weet had van de aanslag op Maurits in 1623 of die lasterlijke
boeken heeft uitgegeven. 74 De synode verwees, vermoedelijk onder druk van de
overheidsafgevaardigden, al dit soort vragen liever naar een nationale synode.
Uiteindelijk kwam de Noord-Hollandse synode in 1625, na overleg met andere
provinciale synoden, tot de acceptatie van een voorlopige regeling waar men zich in
voorkomende gevallen naar kon richten. Vanaf dat moment week het synodestandpunt
niet meer af van dat van de classis Edam. 75 Eensgezind was men daarna ook over de
noodzaak om de ‘meer ende meer inbreeckende Arminiaensche secte’ met alle ernst
tegen te gaan. Bijvoorbeeld via waarschuwingen tegen deze dwaling vanaf de
preekstoel, in gesprekken, via ‘vijerige gebeden voor haer bekeringe’, door zelf het
goede voorbeeld te geven via een ‘godsaligen wandel’ en door er goed op toe te zien dat
men voormalige remonstranten inderdaad niet te snel weer opnam in het ambt van
predikant of in de functie van schoolmeester. 76
Zoals gezegd stelde classis Edam iets minder vaak dan gemiddeld de ‘paepsche
stoutigheden’ aan de orde, maar ze week in haar antwoorden op dit punt niet af van de
synode. Beide maakten zich sterk tegen de katholieke wederopbouw. Wat wel opvalt is
dat de concrete voorbeelden van de katholieke uitingen nimmer uit de classis Edam
afkomstig waren en dat men pas als een van de laatsten een gravamen aan de papisten
wijdde: Edam stelde in 1623 voor het eerst een vraag over het weren van katholieke
73 Acta van de Noord-Hollandse synode, 7.8.1625; acta van de classis Edam, 19.7.1625. Enkele maanden
daarvoor, op 23 april was prins Maurits overleden. Het Spaanse beleg van Breda duurde nog voort,
uiteindelijk gevolgd door de verovering van Breda door Spinoza. De Spaanse opmars op de Veluwe liet
zich nog niet afstoppen en de felle vervolging van de remonstranten, zeker na de mislukte aanslag op
Maurits in 1623, wist hun verzet niet te breken. Bovendien zal de situatie van de protestantse
geloofsgenoten in grote delen van het Duitse Rijk er in deze jaren zeer ongunstig uit. Zie hierover
bijvoorbeeld Van Deursen, Maurits van Nassau, pp. 279-290; Israël, De Republiek, dl 1, pp. 515-525,
531-539; Van Os, Een kennismaking met de geschiedenis van de nieuwe tijd, pp. 80-84.
74 Acta van de Noord-Hollandse synode, 8.8.1623; acta van de classis Edam, 31.7.1623.
75 Acta van de Noord-Hollandse synode, 6.8.1624, 7.8.1625.
76 Acta van de Noord-Hollandse synode, 4.8.1626; acta van de classis Edam, 27.7.1626; over de omgang
met de remonstranten na de Dordtse synode, zie: Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 331-34, 346-
367.
hoofdstuk 6/ pag. 315