De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Men had vanuit Zuiderwoude niet alleen contact met Emden, maar ook met de
gemeente in Amsterdam, met name met Jan Arentsz.. Zo liet Jan Willemsz zich in de
Amsterdamse Minderbroederskerk door Arentsz in het huwelijk bevestigen; voorts werd
een poging ondernomen om Arentsz naar Zuiderwoude te halen in verband met de doop
van het kind van Claes Jansz Melis. Dit laatste mislukte omdat diens vrouw het kind
inmiddels door de pastoor had laten dopen. 229
De drie meest actieve leden, de broers Pieter en Willem Jansz Groetes en de zoon van
Willem, de al genoemde Jan Willemsz, hadden het hooihuis van Pieter, gelegen naast de
kerk, ingericht als predikhuis. Tevens werd er soms gepreekt op de werf van Willem.
Telkens wanneer er een predikant bereid gevonden was om naar Zuiderwoude te komen
om daar een dienst te leiden, trokken deze mannen erop uit om dit in het eigen dorp en
de omringende plaatsen aan te kondigen en de bevolking te manen toch vooral te komen
luisteren. Jan Willemsz ging hierbij in zijn ijver zelfs zover dat hij ook Johannes
Johannesz, de pastoor van Zuiderwoude tot twee of drie maal hiertoe vermaande.
Uiteindelijk heeft Willem Bogaert, de baljuw van Monnickendam, de broers Pieter en
Willem het 'buyrschap' van Zuiderwoude ontzegd, waarop beiden naar Ilpendam
vertrokken. Hun huizen werden door hun kinderen echter gewoon aangehouden, zodat
zij ook in 1568 nog regelmatig ter plaatse werden gesignaleerd. 230
De organisatiegraad van de gereformeerde kern te Zuiderwoude bleef vrij gering. Er
was geen consistorie, geen eigen armenzorg, er werd niet gecollecteerd, en er werd ter
plaatse ook niet gedoopt of gehuwd in eigen kring. Men was afhankelijk van de komst
van predikanten van elders die per schip gehaald werden, zoals de al genoemde Jan
IJsbrantsz en 'eenighe andere vreempde luyden' uit Friesland. 231
Uitdam, gelegen op een uur gaans van Zuiderwoude, viel kerkelijk deels onder
Ransdorp en deels onder Zuiderwoude en beschikte niet over een eigen kerkgebouw.
Wel stond er een kapelletje bediend door een zekere heer Gijsbrecht. Volgens diverse
getuigen aanvankelijk goed katholiek, maar aangezet door lieden vanuit Zuiderwoude
begon hij 'het blat omme te slaen, nyet willende missen ende andere gewoenlicke
diensten doen', wat hem door de kerkmeesters niet in dank werd afgenomen. Het zal
ook geen groot succes geweest zijn, gezien de aantekening van burgemeester Pieter
Aertsz Bruyn van Uitdam dat Gijsbrecht wel heeft 'gepoocht die nyeuwe maniere van
predicken te volgen', maar 'dat tzelve qualicken met hem lucken wilde alsoo hij een
slecht ongeleert man was'. Na door de kerkmeesters uit de dienst ontslagen te zijn,
vertrok Gijsbrecht naar Friesland, waar hij in het huwelijk trad en zijn verdere dagen
sleet als schoenmaker. 232
De gereformeerde leer vanuit Zuiderwoude verbreid te Monnickendam
Deze poging om vanuit Zuiderwoude de gereformeerde predikatiën ook in Uitdam te
stimuleren was dus geen groot succes. Beter verliep het in Zuiderwoude zelf,
waarschijnlijk dankzij het feit dat hier geen doopsgezinden te vinden waren, en in
229 Raad van Beroerten, pp. 293-194, verhoor van Johannes Johannisz, pastoor te Zuiderwoude.
230 Raad van Beroerten, pp. 293-194, verhoor van Johannes Johannisz, pastoor te Zuiderwoude; p. 298,
verhoor van Frans Fransz, schout te Zuiderwoude en Uitdam.
231 Raad van Beroerten, p. 293, verhoor van Johannes Johannisz, pastoor te Zuiderwoude.
232 Raad van Beroerten, p. 299, verhoor van Frans Fransz, schout te Zuiderwoude en Uitdam; pp. 299-
300, verhoor van Pieter Aertsz Bruyn, burgemeester te Uitdam; pp. 300-301, verhoor van Symon
Symonsz Uitdam, kerkmeester te Zuiderwoude.
hoofdstuk 1/ pag. 59