De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

De weloverwogen keuze voor de nieuwe leer blijkt ook uit het feit dat diverse
aanhangers hun overleden kind(eren) of partner in ongewijde grond en zonder
katholieke ceremoniën lieten begraven. Zelfs ging men zover dat op 13 november 1566
vier mannen voor het gerecht verschenen met de eis voortaan hun doden in de kerk te
mogen begraven, omdat immers 'huere ouders zoe wel gecontribueert hadden tot
maeckinge (..) vande voors. kercke als deden die ouders vande catholycque'. 186 Het zal
niet verbazen dat dit werd afgewezen.
Er zijn geen berichten over een eventuele Avondmaalsviering binnen de Edamse
gemeente, wel was er een eigen armenzorg en werd er, ondanks een verbod daarop, in
iedere dienst gecollecteerd. 187 De al genoemde Elberich Reynersdr en Welmoet
Thymansdr alias Meynerts traden op als 'uuytdeelsters onder de guesen', waarbij zij
rondgingen met geld, kaas en boter. Alleen de eigen armen werden bedeeld, maar
Elberich schroomde niet om ook andere armen een bedeling in het vooruitzicht te
stellen, mits zij de predikatiën zouden bijwonen. 188 Armenzorg in eigen kring dus en
volgens katholieke tegenstanders ook gebruikt als middel tot bekering. De aanwezigheid
van diaconessen in Edam is overigens opvallend omdat we die nergens anders in de
regio van de latere classis Edam tegenkomen. Mogelijk koos men hiervoor naar
Amsterdams voorbeeld. 189 Edam is een van de weinige plaatsen waar men nog tot zeker
1640 aan deze functie bleef vasthouden. 190 Uit de kerkenraadsacta blijkt voorts dat
Welmoet in 1596 toestemming kreeg om in verband met haar hoge leeftijd, af te treden
als diacones. 191 Zij zal waarschijnlijk direct na de overgang in 1572 haar functie hervat
hebben.
Edam kende dus een vrij grote, behoorlijk goed georganiseerde en zelfbewuste
gereformeerde gemeente, die er weliswaar niet in slaagde concessies los te weken van
de katholieke overheid, maar die wel een eigen invulling aan het godsdienstig leven
wist te geven, met een goede armenzorg, diensten buiten en waarschijnlijk
conventikelen binnen de stad, doopbedieningen en begrafenissen op de eigen manier,
terwijl ook in minstens één geval de katholieke huwelijkssluiting van de hand werd
gewezen. 192 Mogelijk beschikte men ook over een eigen predikant, de ex-pastoor van
Sybekarspel wordt in dit verband genoemd door een getuige uit Middelie; maar in ieder
geval is Edam geregeld bezocht door rondreizende predikanten die voor kortere of
langere tijd in Edam verbleven, zoals ene Gorttert uit Emden. 193
Arentsz, de mandenmaker van Alkmaar, pp. 40-41; over Alkmaar, zie ook Van Vloten, ‘Noord-Holland in
het geuzenjaar’, pp. 303-318.
186 Raad van Beroerten, pp. 253-254, verhoor van Dierick Heyndricx, dijkgraaf van de Zeevang, schout
van Edam.
187 Raad van Beroerten, p. 246, verhoor van Jonge Jan Claesz, oud-burgemeester in Edam in 1566 en
burgemeester in 1568, p. 251, verhoor van Dierick Heyndricx, dijkgraaf van de Zeevang en schout van
Edam.
188 Raad van Beroerten, p. 272, verhoor van Pieter Pietersz pater van het Maria Magdalena Convent te
Edam.
189 Evenhuis, Ook dat was Amsterdam, dl 1, p. 59.
190 Kerkenraadsnotulen Edam, diverse vermeldingen vanaf 18.1.1596 tot en met 15.5.1639.
191 Kerkenraadsnotulen Edam, 18.1.1596, 15.4.1596. Over deze Edamse diaconessen: zie: Geudeke,
‘Mannenbastion of vrouwenbolwerk?’, pp. 67-69, 81-85.
192 Raad van Beroerten, p. 257, verhoor van Meynardus Johannesz, pastoor te Edam
193 Raad van Beroerten, p. 303, verhoor van Gerardus Christiani, pastoor te Middelie; ook aangehaald
door Vis, Jan Arentsz, de mandenmaker van Alkmaar, p.54. Dit zou Evert Gorter uit Hoorn kunnen zijn,
Vis, Woltjer, ‘De predikanten in Holland in 1566’, p. 40.
hoofdstuk 1/ pag. 52