De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

classis Amsterdam, waarin werd bepleit niet iemand tot ambtsdrager te verkiezen wiens
vrouw geen lidmaat was of wier kinderen ongehoorzaam waren, 'nae de leere Pauli,
maer men sal (daarbij wel) sien nae de meeste stichtinge ende gelegentheyt der
saecken'. 132 Ook behoorde men niet iemand tot kerkenraadslid te bevestigen, die zich
gedurende lange tijd van het Avondmaal had afgehouden 133 , of iemand die zich tussen
zijn verkiezing en bevestiging had verlopen in openbare dronkenschap, zoals in
Landsmeer eens gebeurde. 134 Alleen gerespecteerde mannen konden immers in alles
'opzicht nemen tot stichtinge'. 135 Hoezeer de kerkenraadsleden zelf hechtten aan hun
status blijkt uit het volgende voorbeeld. In 1603 wees de classis ouderling Jan Claesz
Dekker van Ransdorp fijntjes terecht toen uit zijn gedrag minachting van de classis
bleek. Hij wenste immers zelf door 'sijne ondersaten' gerespecteerd te worden? 136
Waarom dan niet ditzelfde respect betoond aan de classis?
‘Of de armen (..) besorcht werden’
De vragen gesteld aan de classis over de zorg voor de armen laten zien dat de instelling
van een diaconie op de dorpen niet overal direct vanzelfsprekend was. De armenzorg
was vanouds de verantwoordelijkheid van de gehele parochie en gebaseerd op twee
grondbeginselen, te weten de algemene liefdadigheid tegenover de behoeftige dakloze
vreemdeling en de zorg voor de eigen, buiten hun schuld in ellende geraakte armen. 137
Dit principe van gezamenlijke verantwoordelijkheid voor alle arme parochianen werd
niet zomaar losgelaten na de vestiging van een gereformeerde gemeente op het dorp.
Zo vroeg predikant Ewout Willemsz van Oosthuizen in 1597 classicale assistentie om
ter plaatse een diaconie in te kunnen stellen. Van classiswege werden daarop twee
predikanten naar de lokale magistraat gezonden met het verzoek de verkiezing van
diakenen toe te staan. Deze diakenen dienden in nauw overleg met het college van
armenvoogden de aalmoezen te verzamelen en te verdelen, waarbij de diaconale zorg
zich zou richten op verarmde lidmaten die 'niet wijllen bij de republijcke haer armoet
schaemte halven openbaren' geholpen worden. Afgesproken werd tevens dat de armenvoogden
tijdens de ochtendpredikatie zouden collecteren en de diakenen tijdens de
middagpredikatie, aangezien de armenvoogden 'den halven tijt oft selden' tijdens deze
Abels, Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 1, pp. 318-333.
132 Acta van de classis Edam, 3.3.1603.
133 Acta van de classis Edam, 27.7.1609.
134 Acta van de classis Edam, 31.7.1607.
135 Acta van de classis Edam, 4.6.1601.
136 Acta van de classis Edam, 3.3.1603.
137 Voor een analyse van de opvattingen aangaande armenzorg en de veranderingen daarin in de loop van
de 16 e eeuw, zie bijv. Spaans, Armenzorg in Friesland, 1500-1800, pp. 40-43, of voor Holland: Van
Deursen, Mensen van klein vermogen, pp. 58-82. Voor een analyse van kerkelijke en burgerlijke
armenzorg in Edam, Monnickendam en Purmerend (1572-1650), zie: Geudeke, ‘bédelen of bedélen’,
p.118-146. Centraal in dit artikel staat de vraag of de ontwikkelingen in deze drie stadjes passen in het beeld
van de humanisering van de armenzorg, zoals bijvoorbeeld geschetst door Spaans, en of er werkelijk sprake
was van centralisatie en secularisatie van de armenzorg of dat de oude visies en structuren grotendeels
bleven voortleven. Geconstateerd werd dat de armenzorg hier gedurende de onderzochte periode bleef
rusten op twee peilers: bédelen en bedélen, al verschoof het accent wel geleidelijk in de richting van de
tweede peiler. Voor wat betreft het inperken van de diaconale ruimte door de magistraten, kon worden
vastgesteld dat nergens aan de diaconale autonomie werd getornd. Alleen in Edam is getracht de diaconale
zorg te integreren in de totale armenzorg. Deze poging mislukte al vrij snel omdat er in praktijk geen
behoefte was aan een vergaande centralisatie en reorganisatie van de lokale armenzorg. (pp. 136-137).
hoofdstuk 4/ pag. 210