De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Hoofdstuk 4:
De classis en de kerkelijke gemeenten: lokale
autonomie versus classicaal opzicht
Naar gereformeerd inzicht was de plaatselijke kerkelijke gemeente zelfstandig en was
kerkordelijk vastgelegd dat ‘gheen Kercke over andere Kercken (..) eenighe
heerschappie (sal) voeren’. 1 Zo mocht men ‘in meerdere vergaderinghen (..) niet
handelen dan tgene in minderen niet heeft connen afghehandelt werden’. 2 Tegelijkertijd
bepaalden de opeenvolgende nationale synoden dat de lokale gemeenten zich behoorden
te conformeren aan het opzicht en de besluiten van de meerdere vergaderingen. Door
deze combinatie van lokale zelfstandigheid en bovenlokaal toezicht werd de classis ten
opzichte van de kerkenraden in feite in een soort spagaat gedwongen.
Zoals in het vorige hoofdstuk beschreven, behoorde de voorzitter op iedere
classisvergadering te informeren of er in de gemeenten kerkenraadsvergaderingen
werden gehouden, de tucht werd geoefend, naar de armen werd omgezien en voor het
onderwijs zorg werd gedragen. Deze mogelijkheid om opzicht te houden werd door de
nationale synode van Den Haag in 1586 aangevuld met het instrument van de visitatie. 3
Vanuit een eerste analyse van de acta werd echter vastgesteld dat het erop lijkt dat men
zich in de classis Edam vooral bepaalde tot de behandeling van vragen die vanuit de
kerkenraden werden voorgelegd en tot kwesties waarover gemeenteleden een appèl op
de classis deden, omdat zij het niet eens waren met een besluit van hun kerkenraad.
Bovendien werd binnen de classis het instrument van de visitatie nauwelijks gebruikt.
Dit alles roept de vraag op hoe de classis Edam door de jaren heen gestalte gaf aan het
opzicht over de lokale gemeenten en in hoeverre de kerkenraden de classis de ruimte
gaven om die taak uit te voeren.
4.1. Vragen vanuit de gemeenten
De eerste ingang die de classis gebruikte om opzicht te houden, vormde de behandeling
van de ingebrachte vragen. Wie richtten zich met vragen en met verzoeken om
assistentie tot de classis? Het lijkt voor de hand liggend dat vooral kersverse
predikanten in prille gemeenten zich met vragen rondom gemeenteopbouw en tucht tot
de classis wendden. Maar deden zij dat ook?
Gedurende de jaren 1592-1650 werden vanuit de verschillende gemeenten in het totaal
264 vragen gesteld over tuchtoefening, doopbediening, huwelijkscases en overige
kwesties, bijvoorbeeld rond armenzorg en kerkbouw. Niet meegerekend zijn hierbij de
1
In de woorden van de kerkorde van Middelburg, 1581, art. 68.
2
Idem, art. 22.
3
Acta van de nationale synode van Den Haag, art. 40: ‘Sal oock de Classis sulcx noot zijn sal, de vrijheyt
hebben eenighe haerder Dienaeren van d’eene Classicale vergaderinghe tot de andere te authoriseren, om
opsicht te nemen op de leere ende t’leven der Predicanten ende den standt der Kercken onder die selve
Classe sorterende, ende daer van op de naeste vergaderinghe rapport te doen’. Zie ook Van den Broeke,
Een geschiedenis van de classis, pp. 74-75.
hoofdstuk 4/ pag. 181