De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

lijk zwaar ervaren. 23 Dit alles werd bovendien gecombineerd met slechte
klimatologische omstandigheden, waardoor menig predikantengezin te kampen had met
klachten aan de luchtwegen. 24
Hoewel het aantal predikanten in Noord-Holland klein was, wilde de synode in mei
1580 een rekwest uit Friesland niet afwijzen, waarin namens Staten en synode werd
gevraagd alle in Noord-Holland werkzame predikanten met een Friese achtergrond, toe
te staan naar Friesland terug te keren. Dit verzoek kan beschouwd worden als een
uitvloeisel van de keuze van stadhouder Rennenberg om terug te keren in het kamp van
de koning. Door deze daad kwam de religievrede in de noordelijke gewesten abrupt tot
een einde, waarna in vele plaatsen in Friesland de gereformeerden de macht overnamen.
25 Om deze winst te bestendigen was dringend behoefte aan extra predikanten,
hetgeen resulteerde in genoemd verzoek en in de honorering daarvan door de Noord-
Hollandse synode.
In het totaal passeerden 20 predikanten de revue op de synode, waarbij in zeven
gevallen de betrokkene direct mocht vertrekken en de beslissing in twee gevallen aan de
predikant werd overgelaten. Drie verzoeken werden naar de betreffende classis en vijf
naar de kerkenraad verwezen en slechts in drie gevallen achtte de synode het beter de
betrokkene niet te laten gaan. Daarnaast werd aan minstens drie schoolmeesters
toegestaan zich te laten examineren ten einde beroepen te kunnen worden in Friesland.
Voor de classis Edam ging het om Fredericus van Middelie/ Kwadijk, die zo hij wilde,
in 1581 naar zijn vaderland terug mocht keren, wat hij inderdaad zou doen. Voorts
betrof het Uldericus van Oosthuizen en Petrus Sichenius van Purmerend en het lijkt
erop dat ook zij gehoor gaven aan de Friese oproep. 26 Als dat zo is, vertrokken alleen al
vanuit deze classis drie van de acht hier werkzame predikanten. 27 Het zal geen verbazing
wekken dat van synodewege opgeroepen werd, om te zien naar bekwame personen die
geëxamineerd zouden kunnen worden zoals schoolmeesters en ouderlingen, en om
classis Edam, 24.11.1608, 28.9.1609. Ook Abels en Wouters stellen vast dat de band tussen herder en
gemeente vaak niet sterk was, “in de eerste jaren na 1572, toen de bovenlokale organisatie van de
Gereformeerde Kerk nog in een opbouwfase vertoefde en het aantal ontluikende gemeenten het
contingent van beschikbare predikanten verre overtrof.”, Abels, Wouters, Nieuw en ongezien. dl 1, p. 459.
Het is voor de classis Edam maar de vraag in hoeverre de voorschriften van de Noord-Hollandse synode
uit 1573 over het beroepingswerk, de band tussen herder en gemeente en rol van coetus of particuliere
synode in beroepingsprocedures, in die jaren haalbaar waren. Zie acta van de Noord-Hollandse synode,
31.3.1573.
23 Bijvoorbeeld: acta van de classis Edam, 28.7.1603, 5.5.1625.
24 Bijvoorbeeld: acta van de classis Edam, 12.5.1608, 5.4.1610, 16.9.1619, 11.11.1619.
25 Zie daarover Woltjer, ‘Het Noorden en de Pacificatie van Gent’, pp. 95-96; Hofman, Eenich
achterdencken, p. 120 en Van Deursen, De last van veel geluk, pp. 102-103.
26 Over Uldericus: zie hiervoor. Over Sichenius zijn verschillende interpretaties mogelijk. Van Lieburg
laat hem tot 1583 in Purmerend blijven, hoewel daar in 1581 volgens zijn gegevens een andere predikant
kwam en we bij Snouckaert lezen dat Purmerend in deze jaren geen twee predikanten kon onderhouden.
Veeris noteert over Sichenius dat niet duidelijk is waar hij gebleven is, maar vermoedelijk in 1581 is
gestorven in Purmerend. Dit laatste komt in ieder geval niet overeen met de notitie bij Van Lieburg dat
Sichenius in 1583 predikant was in Deinum en in 1588 werd vermoord bij Leeuwarden. Deze gegevens
combinerend lijkt het me dat Sichenius in 1580 of 1581 is vertrokken naar Friesland en Purmerend vanaf
1581 werd bediend door zijn opvolger Gerardus Larenius. Veeris, Lyste van de Naemen der leeraeren, p.
139, Snouckaert, Naamlijsten van predikanten, p. 2; Van Lieburg, Repertorium, dl 1 en 2. Ook Andrea en
Bergsma melden dat Sichenius (onder andere, voegt Andrea daarbij) in 1583 predikant te Deinum was.
Deinum zou dan van 1580 tot 1583 vacant geweest zijn (volgens de informatie bij Bergsma). Sichenius
begon zijn loopbaan als pastoor te Koudum en werd in 1567 uit Friesland verbannen, vanwege zijn
hervormingsgezinde ideeën. Hij belandde als balling in Emden. Andrea, ‘Het verzet der Friezen’, p. 17;
Bergsma, Tussen Gideonsbende en publieke kerk, p. 44.
27 Acta van de Noord-Hollandse synode, 9.5.1580 (art. 7 t/m 25).
hoofdstuk 3/ pag. 131