De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

legd. 199 Hoe belangrijk men dergelijke disputen achtte, kan opgemaakt worden uit
uitgebreide uiteenzetting daarover in de artikelen 34 tot 39 van de 'memorie uth acten
synodael tho Middelborch in Zeelant'. 200
De nationale synode van Den Haag breidde de taken van de classis nog verder uit door
haar te belasten met het instrument van de visitatie, met als doel ‘de zuiverheid der
Leere, en alle goede geregtigheid in de Gemeente Gods (te) onderhouden’. In het
aanhangsel gevoegd bij de acta wordt uitvoerig ‘de forma van de inspectie of visitatie
bij den Classes’ beschreven. Via het bijwonen van diensten en het ‘met alle beleeftheid
en voorzigtigheid’ rondvragen zal men opzicht houden op de predikanten en de
gemeenten. 201 Blijkbaar was deze aanvulling op de classicale taken nodig omdat het
wederzijdse toezicht van de kerken via de afgevaardigden in de classis niet voldeed,
zoals Van den Broeke concludeert. 202
De classisindeling zoals opgesteld door Emden was in 1574 door de praktijk
achterhaald, zodat de provinciale synode direct met een meer verfijnde indeling kwam
voor de opstandige gebieden. Voor Noord-Holland werden dat de classes Alkmaar,
Enkhuizen, Hoorn en Edam. 203 Iedere classis behoorde eens per maand bijeen te komen
en zonodig vaker. 204 Deze frequentie werd in 1578 teruggebracht tot eens per maand of
eens per zes weken, 'korter of langher, dogh alsoo datse den tijt van drij maenden niet
voorbij gaen'. 205
De nieuwe classes Amsterdam en Haarlem werden in datzelfde jaar ingedeeld bij de
particuliere synode van Midden-Holland. Een indeling die in praktijk niet of nauwelijks
gewerkt heeft. Al op 15 september 1578 werd de particuliere synode van Noord-
Holland in Amsterdam gehouden. De kerk van Amsterdam voegde zich op deze
vergadering bij de Noord-Hollandse kerken en kreeg toestemming om tot
classisvorming over te gaan. 206 Middelburg paste de synodale indeling voor Holland aan
door alleen nog over Zuid- en Noord-Holland te spreken en we zien inderdaad in
oktober 1581 de namen van de Haarlemse afgevaardigden in de synodale acta van
Noord-Holland verschijnen. 207
Welke rol de classis Edam wist te vervullen bij de verbreiding en ondersteuning van de
gereformeerde leer in haar regio, hoe zij het opzicht over predikanten en gemeenten
vormgaf en welke positie deze classis innam binnen de Noord-Hollandse synode, zijn
199 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, part. kwestie 25.
200 Opgenomen door Van ’t Spijker, ‘De acta van de synode van Middelburg (1581)’,
pp. 80-81.
201 Acta van de nationale synode van Den Haag, 1586, art. 40 en het ‘aanhangsel des
Synodi Nationalis, gehouden in ’s-Gravenhade den 20 Juny 1586, behelzende de forma
van de inspectie of visitatie bij den Classen te doen volgens den 40. Artikel van de
Kerken-Ordening.
202 Van den Broeke, Een geschiedenis van de classis, pp. 74-75. Het is jammer dat Van
den Broeke in dit gedeelte de termen deputaten en visitatoren als synoniemen hanteert,
terwijl deze functies in praktijk niet samen hoefden te vallen. Zie daarvoor bijvoorbeeld
de beschrijving van de gang van zaken in de classis Delft in: Abels, Wouters, Nieuw en
ongezien, dl.1, pp. 71-74.
203 Acta van de provinciale synode van Dordrecht, 1574, art. 9.
204 Acta van de provinciale synode van Dordrecht, 1574, art. 10.
205 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, Cap. II, art. 11.
206 Acta van de particuliere synode van Noord-Holland, 15.9.1578 (art. 3).
207 Acta van de particuliere synode van Noord-Holland, 2.10.1581 (art. 1).
hoofdstuk 2/ pag. 108