De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

alleen Daniël Meusevoet een propositie. Van de vier proponenten die in Beets/
Oudendijk werden beroepen tussen 1601en 1626, hielden er twee wel en twee geen
propositie. En van de zes proponenten die in deze periode in de combinatie Middelie/
Kwadijk hun predikantenloopbaan startten, hielden er ook maar twee een preek in een
classisvergadering, hoewel dit allemaal trouwe classisgangers waren, in tegenstelling tot
bijvoorbeeld Meusevoet.
Er is dus wel enige logica te ontdekken in de wijze waarop men het middel van de
interne propositie hanteerde, maar het was geen automatisme dat iedere jonge predikant
via deze weg nog eens getoetst werd op zijn kennis van de ware leer. De classicale
agenda bood hiervoor ook niet zoveel ruimte. Zoals in paragraaf 3.3 werd aangetoond,
vergaderde men al heel wat keren per jaar, waardoor de opkomst bij speciale
predikantenvergaderingen, die vanaf 1600 een of twee maal per jaar gehouden werden
voor met name die interne proposities en de kerkelijke examens, niet bijzonder groot
was.
Nu vroeg men ook wel wat veel van de toehoorders, blijkens de regels die in 1606
werden aangescherpt: ‘men zal voortaen arbeiden om de propositie zeer kort in te
trecken ende met (…) alles wat tot de materie dient ende eijgenlijck behoort in een half
ure aff te handelen’ en dus niet meer al te zeer uit te wijden. Bovendien werd bepaald
dat men ‘voortaen zal voorsien syn met eenighe tegenwerpinghen omme te opponeren,
tot meerder openinge ende oefeninge, ende met scherpe censure’ alles aan te wijzen wat
de proponerende predikant kon helpen om zich te verbeteren. 204 De onderlinge
propositie kon aldus tot een belangrijk leermoment voor iedere predikant worden en het
is jammer dat deze mogelijkheid door de volheid van de agenda niet volledig werd
benut. Zo zou het juist voor de jonge predikanten heel leerzaam geweest kunnen zijn,
wanneer ook de ervaren predikanten met enige regelmaat hun gaven hadden laten horen
in de predikantenbijeenkomsten. Een kans die de Edamse classis in de onderzochte
periode heeft laten liggen.
Na 1626 verdween de onderlinge propositie zelfs geheel van de classicale agenda,
waarschijnlijk mede door de sterke toename vanaf datzelfde jaar van het aantal
proponenten dat hun gaven wilde laten horen, om gerecommandeerd te kunnen worden.
Bovendien was het, door het verdwijnen van de niet-academisch geschoolde
predikanten en het groeiende vertrouwen in het niveau van de afgestudeerden ook
minder noodzakelijk voor de classis om via de interne propositie de jonge predikanten
verder bij te scholen. Dat dit vertrouwen groeide blijkt mijn inziens uit het feit dat men
in de classis Edam in die periode steeds meer diensten in vacante gemeenten door de
gerecommandeerde proponenten liet vervullen, zonder dat daarbij gerept werd over de
aanwezigheid van een predikant.
Tekenplicht
Niet alleen de examens, de interne proposities en het opzicht, maar ook de tekenplicht
vormde voor de classes een wapen in de strijd tegen onkunde en valse leer. Vanaf het
vroegste begin schreef de Noord-Hollandse synode voor dat alle predikanten de
Nederlandse geloofsbelijdenis behoorden aan te nemen en ‘met rijpen verstande’ te
onderschrijven, na de tekst hiervan eerst grondig te hebben door gelezen. 205 De
204 Acta van de classis Edam, 11.9.1606.
205 Acta van de Noord-Hollandse synode, 31.3.1573, overeenkomstig de bepalingen van de synode van
Emden, 1571, art. 2 en 4.
hoofdstuk 5/ pag. 271