De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

en wel uit 1630. In dat jaar zou Blasiusdag op een zondag vallen en werd het te paard
door de stad rijden door de jongelui om die reden verboden. Acht jaar later was men
stelliger en verbood het hele feest. Niet alleen omdat er zeer onstuimig werd gereden
met alle gevaren van dien, maar ook omdat het feest geoordeeld werd niets anders te
zijn dan een ‘lichtveerdich overblijffsel vande superstitien des pausdoms, vermengt met
een misbruijck vande creaturen Gods’. 152
In de beoordeling van dit volksfeest deed zich dus een duidelijke verschuiving voor.
Was het vermaak aanvankelijk nog toegestaan, naarmate de jaren vorderden werd het
als een katholiek en dus ongewenst volksfeest verboden. Het kan zijn dat de katholieke
leiders in Purmerend in dit feest een middel zagen om het katholicisme op een openlijke
en luchtige manier aan de man te brengen, in combinatie met de bloeiende veehandel ter
plaatse. Maar ook als dat niet zo was, werd in ieder geval de lokale magistraat zich meer
en meer bewust van de katholieke herkomst van dit feest.
In Edam en Monnickendam heeft de magistraat zich nooit op voor ons zichtbare wijze
over het Blasiusfeest gebogen. Het lijkt er op dat dit dus vooral in Purmerend speelde.
Wel maakte men zich zowel in Monnickendam als in Purmerend druk over het ‘gansen,
visschen ofte andere gedierten te trecken (of) te werpen’, zoals de Monnickendamse
keur het in 1639 verwoordde. In de keur wordt geen verband gelegd met vastenavond en
lijkt het vooral te gaan om ongewenste ‘malligheden’ door jongelui bedreven. 153
In Purmerend legde men deze link in 1624 wel. Uit de tekst van die keur kunnen we
opmaken dat dit ‘quaet gebruijck van ‘tknuppelen van gansen, hanen, woerden ofte
andere diergel. creatueren ende schepselen Godts van jaer tot jare, principaelijck
omtrent vastelavont binnen dese selver stede continueert’. Dit misbruik van dieren werd
verboden, mede omdat passanten en ‘andere naebueren’ de stad en haar magistraat
hierover ‘ten hoochsten lasteren’. 154 De goede naam en faam van Purmerend stonden
dus op het spel omdat juist hier dit katholieke volksfeest in opmars was. Het verbod
dateert uit 1624. In een vorige paragraaf zagen we al hoe rond 1623/1624 in de houding
van de lokale magistraat jegens het opkomend katholicisme ter plaatse een omslag te
zien was. Die zelfde omslag zorgde er dus voor dat ook met het ganstrekken afgerekend
werd. Overigens werd er daarnaast ook druk gefeest, gedronken en gedanst op
vastenavond. Vermaak waar in ieder geval in Monnickendam door de jaren heen enkele
lidmaten om werden vermaand. 155
152 Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 3.2.1638, opnieuw gepubliceerd op 1.2.1650 en 2.2.1651. In de
generale keur van 2.6.1634 werd het Blasiusrijden ook verboden, maar dit staat niet in de tekst uit 1634,
maar in een notitie in de marge die uit 15.6.1641 dateert. Deze datum vinden we onder aan de keur bij de
opmerking ‘de bovens. keure is op den 15 junij 1641 alslucx geamplieert als in margine te sien is’. Over
St. Blasius, als beschermheilige van (onder meer) de veehouderij, zie bijv: www.knaw.meertens.nl. Juist
in Purmerend bracht de veehouderij in de nieuwe polders de lokale kaas- wol- en veemarkten tot grote
bloei. Was men hier daarom zo gecharmeerd van St. Blasius vanaf in ieder geval de jaren ’30?
153 Oud Archief Monnickendam, inv. nr. 62, f. 114 (uit de al vaker genoemde reeks keuren waarmee dit
keurboek opent en die alle in één handschrift zijn opgeschreven, gedateerd op 22.4.1639. Helaas weten
we dus niet of dit gebruik ook in de jaren daarvoor al verboden was in Monnickendam). Over deze
gebruiken en de moeizame bestrijding daarvan, zie ook: Rooijakkers, Rituele repertoires, pp. 406-416.
154 Oud Archief Purmerend, inv. nr. 84, 16.2.1624.
155 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 8.3.1615, 15.3.1615: Claes Ariaensz zou zich verlopen hebben
op vastenavond met dronkenschap en ‘lichtvaerdich danssen bijde jongeluijden inde herberghe’. Claes
ontkende, hij was wel in de herberg om enig werk te besteden aan de metselaar, maar had zich niet
misdragen. Ditmaal werd hij op eigen beproeving toegelaten tot het Avondmaal, hoewel hij wel een
slechte reputatie had waar het ging om herbergbezoek. Idem, 28.2.1636: Jan te Meeuwes werd vermaand
omdat hij op vastenavond in de herberg was geweest en zich daar had bedronken en had gespeeld. Ook
Jan ontkende de beschuldigingen, al wilde ook hij wel toegeven in de herberg geweest te zijn.
hoofdstuk 8/ pag. 421