De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

kerkelijke structuur, omdat een gemeente niet op zichzelf hoort te staan, het tweede,
vierde en vijfde hoofdstuk aan de ambten, het derde aan de leer, het zesde aan de
sacramenten, het zevende aan de huwelijkswetgeving en het achtste aan de tucht.
Onder invloed van kerkorden opgesteld in Genève, Londen en de Palts, de Franse
synoden en de synoden gehouden in de Zuidelijke Nederlanden vanaf 1562 23 , koos men
in Wezel voor een synodaal-presbyteriale kerkorde en voor uitoefening van de tucht
door de kerk zelf, als wezenlijk onderdeel van de gemeente. Aanhangers van de Franse
stroming die de synodaal-presbyteriale orde zagen als een bedreiging van de
zelfstandigheid van de lokale gemeente, vonden in Wezel derhalve geen gehoor. 24
Tevens werd dus gekozen voor de kerkelijke tucht als kenmerk van de kerk.
Tegenstanders daarvan pleitten ervoor de bestraffing van openbare zonden over te laten
aan de overheid, omdat zij beducht waren voor een zeer strikte tuchtoefening door de
kerk, waardoor er geen ruimte meer zou zijn voor afwijkende meningen. 25 Maar ook
deze geluiden vonden geen weerklank in Wezel.
Mede als reactie op de problemen in de Londense gemeente, vormen de woorden
noodzakelijkheid en nuttigheid kernbegrippen in de Wezelse artikelen. Noodzakelijk
zijn die zaken die door Christus zelf zijn ingesteld of in Gods Woord gegrondvest staan
en aldus tot het wezen van de kerk behoren, zoals de doop, het Avondmaal en de
ambten. De overige zaken zijn middelmatige kwesties ('adiaphora') en op die punten
werd aangegeven wat nuttig is, maar liet men de definitieve invulling over aan de
gemeenten, zoals bijvoorbeeld het zittend of staande vieren van het Avondmaal. 26
Voor wat betreft de organisatiestructuur leggen de Wezelse artikelen veel nadruk op de
onderlinge samenwerking, wat deels vanuit de tijdsomstandigheden begrepen kan
worden, maar vooral ook vanuit het wezen van de kerk: gemeenten kunnen alleen
sámen gemeente zijn, met daarbij direct de aanvulling dat men elkaar niet mag
overheersen. 27 Die structuur bestaat in de acta van Wezel uit drie lagen: kerkenraad,
classis en synode. Voor het praktische kerkelijke leven legt men daarbij grote nadruk op
de classis. Het convent van Wezel heeft de classis niet uitgevonden, zoals Van den
Broeke benadrukt, maar wel als vergadering van gemeenten, in de Nederlandse situatie
geïntroduceerd. In Emden en Londen was wel sprake van coetusvergaderingen, maar
daarmee werden bijeenkomsten van predikanten uit nabijgelegen gemeenten bedoeld.
Ouderlingen maakten in die vorm geen deel uit van de bovenlokale vergaderingen. 28 In
43.
23 Knetsch attendeert op de sterke samenhang tussen het Nederlandse en het Franse
gereformeerde kerkrecht en laat zien hoe de vroegste synodes gehouden in de Zuidelijke
Nederlanden enerzijds veel aan de Franse ‘discipline ecclésiastique’ hebben ontleend en
anderzijds ook hun eigen antwoorden gaven op de vragen die hen werden gesteld. Deze
lijn werd doorgetrokken in Wezel en Emden. Knetsch, ‘Een vroege gereformeerde
kerkorde in de Nederlanden’, pp. 75-96 en Knetsch, ‘Church Ordinances’, pp. 187-205.
24 Over die verschillende opvattingen, zie bijvoorbeeld Van ’t Spijker, ‘Stromingen
onder de reformatorisch gezinden te Emden’, pp. 59-63.
25 Woltjer, ‘De politieke betekenis van de Emdense synode’, pp. 40-42.
26 Artikelen van het convent van Wezel, Cap. I: 9-11; Goeters, ‘Der Weseler Konvent’,
pp. 88-90.
27 Artikelen van het convent van Wezel, Cap. I: 5-8; Jacobs, ‘Die Kirche in Weseler
Konvent’, pp. 121-123.
28 Van den Broeke, Een geschiedenis van de classis, pp. 57-59, 62-63. Zie ook
hoofdstuk 2/ pag. 74