De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Aemilius voor grote problemen zorgde in Broek in Waterland en Nicolaas Bodecherus
het niet goed deed in Beets/ Oudendijk, waar hij even abrupt vertrok als hij gekomen
was. 8 Overigens betekende actieve classicale inmenging in de beroepingsprocedure niet
automatisch dat die predikanten allemaal uitstekend functioneerden in hun gemeenten.
Gang van zaken
Hoe verliep een beroepingsprocedure in het algemeen binnen de classis Edam? Het was
hier inderdaad de kerkenraad die op zoek ging naar een geschikte kandidaat. Het stond
hem daarbij vrij om, zonder overleg vooraf met de classis, predikanten te gaan horen in
hun eigen gemeente. Wilde men vervolgens in de eigen plaats iemand op proef laten
preken, dan mocht dit alleen met medeweten van de classis en in aanwezigheid van
twee classisafgevaardigden, altijd predikanten, meestal uit de naburige gemeenten. 9
Deze regel werd gedurende een groot deel van hier onderzochte periode gehanteerd en
gold niet alleen de dorpen, maar ook de steden. Alleen voor Edam werd hiervan
afgeweken. Dat kon ook omdat Edam steeds over twee en vanaf 1645 zelfs over drie
predikantsplaatsen beschikte. Er was hier dus altijd een predikant aanwezig om de
nieuwe collega mee te beoordelen. 10 Deze speelruimte werd Monnickendam en
Purmerend niet gegund, ook niet toen men ook daar over twee predikantsplaatsen
beschikte. 11 Edam kon binnen de classis dus op een wat andere behandeling rekenen,
maar ook Edam onderhield nauw contact met de classis over mogelijke kandidaten voor
een vacature ter plaatse.
Dit laten preken in de roepende gemeente, door de beoogde predikant, vormde een vast
onderdeel van de procedure en geschiedde met classisinstemming en in het bijzijn van
een classisdelegatie. Waren kerkenraad 12 en classisdelegatie hierover tevreden, dan
diende de kerkenraad, met approbatie van de lokale overheid het instrument van beroep
in bij de classis. Na classicale goedkeuring kon dit beroep vervolgens worden
uitgebracht en zo nodig met classicale steun bepleit worden bij de kerkenraad en classis
waar de geroepene tot dat moment onder ressorteerde. De volgorde week dus iets af ten
opzichte van die voorgeschreven in de kerkorden. Het verschil zit hem in het moment
waarop de lokale overheid om goedkeuring werd gevraagd. Kerkordelijk behoorde eerst
de classis het beroep goed te keuren, waarna het aan de overheid werd voorgelegd ter
approbatie. In de classis Edam werd het beroep pas aan de classis voorgelegd, nadat de
magistraat of ambachtsheer hiermee had ingestemd. Door de aanwezigheid van de
8
Acta van de classis Edam, 8.1.1601: eerste vermelding van Aemilius als predikant van Broek in
Waterland; 9.10.1601: idem over Nicolaas Bodecherus als predikant van Beets/ Oudendijk.
9
Acta van de classis Edam, 4.4.1622.
10
Het is in de jaren 1592-1650 niet voorgekomen dat Edam met meer dan één vacature tegelijk
geconfronteerd werd.
11
Voorbeelden voor Monnickendam: acta van de classis Edam, 10.2.1620 (beroepingsprocedure om te
komen tot een 2 e predikant naast Samuel Bartholdi), 20.2.1641 en 13.4.1643. Voorbeelden voor
Purmerend: 12.2.1629 (beroepingsprocedure om te komen tot een 2 e predikant, naast Georgius Rosaeus,
predikant ter plaatse vanaf 1624), 1.10.1629, 4.9.1634, 18.5.1637.
12
Of de kerkenraad hier nog speciale geledingen van de eigen gemeente bij raadpleegde, kon per plaats
verschillen. Zo wilde de classis in 1637 van Purmerend weten of, volgens oud gebruik ‘de principale
leden’ van de gemeente in een bepaald beroep gekend waren (acta van de classis Edam, 31.7.1637). In
andere gevallen is sprake van een actieve rol van kerkmeesters (bijv. in de combinatie Durgerdam/
Schellingwoude, 29.4.1647) en in de combinatie Middelie/ Kwadijk (30.1.1595), of kerkregeerders (bijv.
in Etersheim/ Schardam, 16.4.1593) of bijvoorbeeld van de aftredende kerkenraadsleden, zoals in Edam
(3.2.1605).
hoofdstuk 5/ pag. 240