De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

overtredingen, zodat het in Edam waarschijnlijk wel mee viel met die katholieke
bijeenkomsten. Dit blijkt ook uit het feit dat de officier pas in 1621 namens de
kerkenraad werd gemaand beter te letten op katholieke samenkomsten, maar echt
dringend kan dit ook toen niet geweest zijn. In 1623 lezen namelijk we dat de
kerkenraadsleden geen voorbeelden wisten aan te dragen van dergelijke ‘stoutigheden’.
Om een inventarisatie daarvan was via de classis gevraagd door de Noord-Hollandse
synode. 129
Een eerste voorbeeld volgde pas zes jaar later: in 1629 besloot de kerkenraad er bij de
burgemeesters op aan te dringen ‘dat leggen der vrouwen op de dode graven, streckende
tot stichtinge van verscheijdene dwalingen des pausdoms’ voortaan te weren. Dit
resulteerde inderdaad in een keur waarin het knielen en/ of bidden op de graven werd
verboden, evenals het meedragen van kruisen. 130 In de jaren daarna volgden
verschillende verzoeken aan het adres van de magistraat om katholieke bijeenkomsten
te verbieden, ook in Edam steeds naar aanleiding van oproepen daartoe uit synode of
classis. Net als in Purmerend waren in Edam vroedschap en kerkenraad nauw met elkaar
verbonden 131 , zodat van overheidszijde in de eerste helft van de jaren ’30 steeds een
129 Kerkenraadsnotulen Edam, 17.3.1621, 15.11.1623. Acta van de classis Edam,
6.10.1623. Volgens Haan, ‘Pastoors der St. Nicolaas-kerk te Edam’, pp. 1-20, zou de
geregelde geestelijke bediening in Edam niet zijn onderbroken door de Reformatie. Zo
zou kapelaan Petrus Nicolaas de Wit, samen met andere naamloze priesters, de
gemeente bediend hebben van 1573 tot zijn dood in 1608. Hij werd opgevolgd door
Theodorius Hulsius, van 1606-1628. Deze zou door Vosmeer zijn aangesteld tot pastoor
van Edam, Monnickendam en Purmerend. Zijn opvolger in 1628 was Joannes van der
Steen, tot 1631. Daarna zou Edam vacant zijn geweest tot 1665. Als deze gegevens
zouden kloppen, dan hebben genoemde geestelijken in Edam zeer in het verborgene
gewerkt, in de jaren tot in ieder geval 1623. De lange vacatureperiode is eveneens
opvallend, gezien de klachten over het opkomende katholicisme, juist in die jaren. In
1664 zou een nieuwe schuilkerk in gebruik genomen zijn. Brinkkemper, ‘Katholieke
kerk bestaat 150 jaar’, p. 3.
130 Oud Archief Edam, inv.nr. 44A: keurboek, 5.2.1630.
131 Van de 12 kerkenraadsleden waren in 1594 (het jaar waarin de overgeleverde
kerkenraadsnotulen starten) er 10 tevens vroedschaplid (5 ouderlingen en 5 diakenen) in
1600 gold dit voor 9 kerkenraadleden (5 ouderlingen en 4 diakenen); in 1605 voor 5
ouderlingen en 4 diakenen, in 1610 voor 4 ouderlingen en 3 diakenen; in 1615 voor 4
ouderlingen en 3 diakenen, in 1620 voor 3 ouderlingen en 1 diaken; in 1625 voor 4
ouderlingen, maar voor geen enkele diaken; in 1630 voor 4 ouderlingen en opnieuw 1
diaken; in 1635 voor alle 6 ouderlingen en voor geen enkele diaken; in 1640 voor 5 van
de 6 ouderlingen en 2 van de 6 diakenen; in 1645 alleen voor 3 ouderlingen en in 1650
weer voor alle 6 de ouderlingen en voor 2 diakenen. Informatie uit kerkenraadsnotulen
Edam 1594-1650; oud archief Edam, inv. nr. 94D: register van verkiezingen van
Burgemeesters, schepenen en andere officianten, in de 18 e eeuw aangelegd, lopend van
1572-1795, samengesteld door P. Costerus. De overlappingen waren in de jaren waarin
het katholicisme weer opkwam (1620-1635), dus wel kleiner dan in de periode
daarvoor. Toch kan van mannen als Jacob Claesz Pietervaers, Frans Cornelisz
Chirurgijn en Claes Claesz Sloot en in iets mindere mate Claes Jacobsz Broek verwacht
worden, dat zij in deze jaren de gereformeerde belangen nauwlettend in het oog hielden.
Zij vervulden in de jaren ’20 tot medio ’40 met grote regelmaat zowel het ambt van
ouderling als dat van burgemeester.
hoofdstuk 7/ pag. 359