De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

opeenvolgende nationale synoden, onder invloed van de praktijk van alledag verder
opgerekt of juist gehandhaafd?
Bronnenprobleem
Anders dan voor Zuid-Holland, zijn voor de Noord-Hollandse classes geen acta
overgeleverd vanaf de hernieuwde start van de kerkelijke organisatie in dit gewest. Van
Dooren heeft in een overzicht uiteengezet dat er in ieder geval geen acta bewaard
gebleven zijn voor de jaren tot 1578, terwijl slechts van enkele gemeenten in Noord-
Holland kerkenraadsnotulen zijn overgeleverd uit de jaren ‘70 van de 16e eeuw. 212 Zoals
al aangegeven in de inleiding, vormt de classis Edam op deze bevindingen helaas geen
uitzondering, terwijl ook voor de kerkenraadsnotulen geldt dat deze pas vanaf de jaren
’90 bewaard gebleven zijn. De oudste stukken worden gevormd door de diaconale
rekeningen van Edam vanaf 1586 en Monnickendam voor de jaren 1581-1584. De
archieven van de burgerlijke overheden leveren wel, zij het deels fragmentarisch,
informatie van ouder datum op over kerkelijke en politiek-maatschappelijke zaken.
Desondanks is het beeld minder somber dan het lijkt. Allereerst zijn in ieder geval de
namen en vaak ook de loopbanen bekend van de predikanten voor de gehele hier
onderzochte periode. 213 In de tweede plaats is met behulp van gegevens uit verschillende
bronnen en literatuur toch een indruk te geven van de opbouw van de gereformeerde
kerk in de eerste decennia vanaf 1572. De belangrijkste bron vormen daarbij de wél
vanaf 1572 bewaard gebleven acta van de Noord-Hollandse synode. Deze synodale acta
zijn in het verleden al ten dele bewerkt door Knipscheer 214 en door De Jong 215 en beiden
wijzen er op dat deze synode tot zeker 1578 een belangrijk deel van de taken van de
classes overgenomen heeft, zodat deze acta ons veel kunnen leren over die eerste
periode van opbouw van het kerkelijke leven in Noord-Holland. Daarnaast bieden deze
acta, aangevuld met lokale gegevens ons zicht op de inbreng vanuit de classis Edam in
de synodale vergaderingen en op de groei van het aantal gemeenten en
212 Van Dooren, ‘Gegevens over de toestand van de gereformeerde kerk in 1578’, pp.
193-195. Van Nieuwe Nierop zijn de kerkenraadsnotulen overgeleverd vanaf 1574, voor
Amsterdam en Enkhuizen vanaf 1578, voor Alkmaar vanaf 1579. Voor Nieuwe Nierop
zie: Duke, ‘Nieuwe Nierop in Hervormingstijd’, pp. 60-72. Voor wat betreft de
classicale acta: die van Amsterdam starten in 1582, die van Haarlem in 1584 en die van
Alkmaar in 1610. Van Enkhuizen en Hoorn zijn geen acta overgeleverd. Wel zijn er
ingekomen stukken bewaard gebleven van de classis Alkmaar vanaf 1573. Een deel van
deze brieven is door vocht ernstig beschadigd (archief van de classis Alkmaar, inv. nr.
19). In dit bestand bevindt zich een enkele brief die voor mijn onderzoek bruikbaar was
(zie hierna pag. 113).
213 Bijeengebracht door Van Lieburg in zijn Repertorium. Daarnaast is gebruik gemaakt
van oudere overzichten, twee van de hand van Veeris, Lyste van de Naemen der
leeraeren, en Kerkelijk alphabeth; voorts van Snouckaert, Naamlijsten van predikanten
en van Van Alphen, ‘Naamlijsten van Hervormde predikanten’, pp. 98-155.
214 Knipscheer, ‘De vestiging der gereformeerde kerk in Noord-Holland’ en idem,‘De
Nederlandsche gereformeerde synoden tegenover de Doopsgezinden’. (1563-1620)’.
215 De Jong, ‘Tussen Emden (1571) en Edam (1574)’ en idem,‘De eerste drie Noord-
Hollandse Synoden’.
hoofdstuk 2/ pag. 110