De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

De tuchtprocedure werd voortgezet en ook dit leverde geen resultaat op. 218 Alvorens tot
excommunicatie over te gaan, zond de classis een delegatie naar Monnickendam om Jan
Pietersz nog eens extra te vermanen. De rapportage over deze vermaning leidde tot een
felle reactie van Monnickendamse zijde in de daarop volgende classisvergadering.
Wat was er aan de hand. Jan Pietersz verweet de kerkenraad onvoldoende opzicht te
houden op de gemeente. Men zou lidmaten toestaan buiten de gemeente te huwen,
elkaar voor het gerecht te dagen etc. Pietersz wil daarom niet langer kerken in
Monnickendam, maar in Zuiderwoude, zodra men daar een eigen predikant zou
beschikken, wat vanaf 1600 het geval was. 219 Door zijn kritische houding was hij sinds
1588 in conflict met de in 1599 overleden predikant Laurens Jansz en met bepaalde
kerkenraadsleden en ook om die reden wilde hij niet meer kerken in Monnickendam
zelf. De kerkenraad onder leiding van de op dat moment nog jonge ds. Bartholdi, zag in
Pietersz een scheurmaker, omdat hij zich onttrok aan de eigen gemeente en elders zijn
heil zocht in plaats van zich, via een schuldbekentenis te verzoenen. 220
Een classisdelegatie, bestaande uit de kort daarvoor in Zunderdorp benoemde, enigszins
omstreden ds. Mercator 221 en ds. Lemgovius van Zuiderwoude, samen met een tweetal
ouderlingen, poogde daarop in september 1600 de partijen met elkaar te verzoenen, wat
tot bizarre taferelen leidde. Classisgedelegeerden en kerkenraad spraken eerst langdurig
met elkaar, terwijl Jan Pietersz buiten stond te wachten. Net toen hij boos wilde
vertrekken, riep men hem binnen. Dit lukt met veel moeite: 'alsoe dat D. Lemgovius
hem ingekeert heeft de deure toesluijtende (..) ende ter laetsten door vele aanstaens ter
syden van den dienaer geseten sijnde, soe’ heeft Mercator hem uitgelegd waartoe de
classisdelegatie was gekomen en dat hij er niet aan twijfelde dat de twist wel opgelost
zou kunnen worden.
Op verzoek van Mercator reikte Glas daarop de hand aan Bartholdi, met de woorden
'siet ick wil het uluijden vergeven al wat ghij tegens mij misdaen heeft ende ick beveele
Godt de wrake inden dach des oordeels'. Bartholdi accepteerde de handdruk, de anderen
reageerden verbaasd: wat is dit voor verzoening? Mercator was echter verheugd en
maande Glas om ook de andere aanwezigen de hand te reiken. Met Pietersz' hand nog in
de zijne probeerde Bartholdi hem nu tot een schuldbekentenis te brengen. Glas
reageerde als een gebeten hond. Waarop 'de dienaer hem tot een van sijn ouderlingen
neijgende om met de selvige te spreecken en Jan Pietersz se hant noch in sijn hant
houdende is Jan terstont opgestaen, seggende ick ben dit spel moede, dit luysteren de
doech niet', waarop hij de kerkenraadkamer boos verliet. De verblufte kerkenraad vroeg
de classisdelegatie daarop om een verslag van deze hele gang van zaken. De
gedelegeerden repliceerden dat in de classis rapport uitgebracht zou worden en dat men
daar om de betreffende acta kon vragen. 222
In dit gewraakte verslag legde de delegatie de schuld van het conflict niet bij Jan
Pietersz maar bij de Monnickendammer kerkenraad. Deze kerkenraad zou er niet tegen
kunnen dat de scherpzinnige Pietersz kerkenraadgebreken aan het licht bracht en was
218
Acta van de classis Edam, 13.4.1597, 19.6.1597, 5.9.1597, 25.9.1600.
219
Begin 1600 werd ds. Lemgovius de eerste predikant van Zuiderwoude, dat tot die tijd een combinatie
vormde met Broek in Waterland, eveneens onder zijn leiding, maar daar niet langer van gediend. Acta
van de classis Edam, 28.2.1600. Lemgovius werd eind 1599 bevestigd als predikant van de combinatie.
Voordien was hij predikant te Elst (ca 1590) en te Asperen (1597).Van Lieburg, Repertorium, dl 1.
220
De hele kwestie wordt uitvoerig beschreven in de kerkenraadsnotulen van Monnickendam, 5-9-1599
t/m 10.9.1600.
221
Het beroep op Mercator was door de classis met de nodige aarzelingen toegestaan in 1600, zie
paragraaf 5.1.
222
Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 27.9.1600.
hoofdstuk 4/ pag. 226