De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

ijeenkomsten, gekoppeld aan de vraag om de oude kwesties in het algemeen af te
doen. 77 Toch werd men ook in de classis Edam al voor die tijd met de voorlopers van de
katholieke opbloei geconfronteerd, zo we zagen bij de behandeling van de reformatie
van het onderwijs en bij vragen vanuit verschillende gemeenten over de tuchtoefening
jegens lidmaten die naar katholieke bijeenkomsten gingen of dreigden te gaan.
Desondanks maakte men zich hier tot aan de jaren ‘20 nog niet zoveel zorgen over dat
men er ook vragen over stelde op de synode. Hoe beide organen zich vanaf die tijd
inzetten voor de bestrijding van het katholicisme wordt in het volgende hoofdstuk
besproken.
Het aantal echte botsingen tussen de classis Edam en de Noord-Hollandse synode was al
met al dus beperkt. Rond 1600 kwam men hard in aanvaring over de wederzijdse
bevoegdheden. Latere botsingen hingen vooral samen met de visie op de rol van de
overheid en met het feit dat de classis daarover vrijuit kon spreken, waar de synode zich
beperkt wist door de aanwezigheid van overheidsafgevaardigden. Andere punten
leverden geen botsingen op, maar wel nuanceverschillen, ingegeven door de in bepaalde
opzichten pragmatischer houding van de classis Edam. Zoals aangetoond in de
paragrafen 2.4 en 4.3, was men in de eerste decennia ruimhartiger bij de bediening van
de doop en de bevestiging van huwelijken dan de synode goed dunkte. De dagelijkse
praktijk liet een al te strikte toepassing van de calvinistische doop- en huwelijksleer niet
toe zonder de andere stromingen in de kaart te spelen. Een zelfde pragmatiek kenmerkte
ook de Edamse houding ten opzichte van de doopsgezinden. Naarmate de tijd vorderde
en de andere stromingen zich steeds meer ruimte toeeigenden, werd men echter strikter.
Nadat in Dordrecht de interne eenheid was hersteld, werd de bestrijding van de
remonstranten en van de katholieken krachtig ter hand genomen worden, terwijl men
zich zeker ook vanuit de classis Edam sterk maakte voor een verdere reformatie van de
samenleving.
De classis Edam en de Bestandstwisten
De strijd tussen ‘rekkelijken’ en ‘preciezen’ was in Emden tijdelijk beslist 78 , om vanaf
de jaren `90 weer op te laaien, uitmondend in de Bestandstwisten. Over de inhoud van
deze strijd en de kernthema’s die daarbij een rol spelen, is al veel geschreven 79 , zodat ik
er kort over zal zijn. De calvinisten beschouwden de Hollandse kerk als onderdeel van
de internationale reformatorische traditie. Zij voelden zich verbonden aan de
internationaal aanvaarde leer en de verwoording daarvan in de Nederlandse
geloofsbelijdenis en de Heidelbergse catechismus. In het verlengde hiervan stond de
keuze voor een onafhankelijke opstelling ten opzichte van de overheid en de uitbouw
van een hechte kerkelijke organisatie, gebaseerd op de eenheid van de leer en gedragen
door de tuchtoefening. De ‘rekkelijken’, ook wel aangeduid als ‘politieken’ of soms als
77
Acta van de Noord-Hollandse synode, 8.8.1623; acta van de classis Edam, 3.7.1623.
78
Zie paragraaf 2.1.
79
Zie bijv: Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 227-241 over de inhoudelijke verschillen tussen
Calvinisten en Arminianen; Abels, Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 1, pp. 149-156; Hofman, Eenich
Achterdencken, pp. 183-190; Van Eijnatten, Van Lieburg, Nederlandse religiegeschiedenis, pp.169-178;
Selderhuis, Handboek Nederlandse Kerkgeschiedenis, pp.413-434. De hier gegeven samenvatting van de
verschillende standpunten is aan deze teksten ontleend. Abels attendeerde er recentelijk terecht op dat er
nog altijd geen alomvattende studie over de Bestandstwisten bestaat. Hij noemt dit één van de grootste
lacunes in de Nederlandse historiografie. Er zijn wel vele deelstudies verschenen, maar er is nog geen
synthese van al deze werken gemaakt. Abels, ‘De kleingeestigheid van een groot geleerde’, pp. 86-89.
hoofdstuk 6/ pag. 316