De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Gemiddeld één à twee per jaar dus, die meestal met eigen mensen werden opgelost.
Steeds opnieuw waren er dus predikanten op pad om, met toestemming van hun
kerkenraad, elders voor te gaan en bij te staan. Pas vanaf 1631 werden incidenteel
proponenten ingeschakeld om in vacante gemeenten te assisteren, maar ook in die
gevallen werd vaak nog een beroep op de classispredikanten gedaan, zij het dan in de
rol van supervisor.
Tijdelijk meer opzicht na de Bestandstwisten
Dat de touwtjes in het verlengde van de Bestandstwisten wat werden aangehaald in de
jaren ’20, zagen we bij de opleving van de tuchtvragen en opnieuw bij de aanscherping
van de tekenplicht door de schoolmeesters. Het blijkt ook uit het besluit van de classis
in juni 1626, om niet meer toe te staan om ten tijde van de ‘hoybouw een ordinare
vacantie ofte stilstand’ van vier of vijf weken te houden. Voortaan diende er elke week
gepreekt te worden op zondag. In een moeite door maakte de classis hierbij wel een
uitzondering voor de bediening van classiswege zoals die op dat moment in Watergang
verzorgd werd. Op verzoek van die gemeente werd voortzetting van de bediening
toegezegd, ná de hooitijd. 199
Ten slotte vinden we, eveneens in de jaren kort na de beslechting van de
Bestandstwisten, een tweetal vermaningen aan kerkenraden in de acta. Zo werd de
combinatie Ransdorp/ Holysloot in 1619 aangezegd dat men een andere voorzanger
diende aan te stellen, aangezien de huidige tapper was. Voldeed men niet aan deze eis,
dan zouden van classiswege geen diensten meer vervuld worden in deze op dat moment
vacante combinatie. Bovendien zou men dan de Staten van Holland inschakelen om de
man alsnog afgezet te krijgen. 200 Zoals al genoteerd kreeg ook de kerkenraad van
Nieuwendam in 1624 een reprimande in verband met de keuze van de schoolmeester.
Al met al is het aantal ingrepen in lokale kerkelijke aangelegenheden, waarbij het
initiatief van de classis zelf uitging, dus beperkt. Ongevraagde inmenging was immers
in strijd met de kerkordelijke bepalingen. De classis hield desondanks wel degelijk een
vinger aan de pols en moet via de tuchtvragen, de beroepingsprocedures en de
conflicten rond predikanten en de verzoeken om assistentie in onoplosbare geschillen,
behoorlijk goed op de hoogte zijn geweest van wat zich op het lokale niveau afspeelde.
Zozeer dat men tot 1623 geen behoefte had aan visitatoren en ook na die tijd horen we
nauwelijks over hun activiteiten. Reeds in 1607 had de Noord-Hollandse synode
voorgesteld om in elke classis twee visitatoren aan te stellen, maar de classis Edam
achtte dit bij meerderheid van stemmen overbodig. 201
Pas toen de synode in 1621, in navolging van de nationale synode van Dordrecht 202 ,
wederom aandrong op de aanstelling van visitatoren, ging ook de classis Edam hierin
mee en formuleerde een uitgebreide taakstelling. Zo moesten voortaan ieder jaar alle
kerken door de visitatoren worden bezocht, om te controleren of predikanten,
kerkenraden en schoolmeesters hun ambt getrouw waarnamen. Voorts mochten zij
199 Acta van de classis Edam, 8.6.1626.
200 Acta van de classis Edam, 13.5.1619.
201 Acta van de classis Edam, 31.7.1607.
202 Nationale Synode van Dordrecht, 1618-1619, art. 44: hierin wordt dwingender dan in bepalingen van
de Nationale Synode van Den Haag, 1586 (art. 40) gesproken over de aanstelling van visitatoren door de
classes. Visitatie als regel en niet meer als mogelijkheid.
hoofdstuk 4/ pag. 221