De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

aanpakken van officieren die, hoewel lidmaat, nalatig waren in het weren van de
katholieke samenkomsten, was men minder uitgesproken. In 1643 besloot de
kerkenraad extra avonddiensten in te voeren, mede bedoeld om langs die kant de
katholieke concurrentie te bestrijden. 140
De geringe kerkelijke verwijzingen zouden de indruk kunnen wekken dat het met het
katholicisme niet zo’n vaart liep in Monnickendam en dit beeld wordt tot ongeveer 1635
ook bevestigd vanuit de vroedschapsnotulen. 141 In 1631 werd bepaald dat het niet
toegestaan werd om op grafstenen in de kerk een tekst als ‘van bidt voor de siele’ te
laten houwen en dat de steen die deze tekst wel bevatte binnen 14 dagen vervangen
diende te zijn. 142 Verder maakte men zich ook in dit bestuursorgaan vooral druk om de
katholieke aanwas elders in Noord-Holland. 143
Naar aanleiding van een missive van de Staten van Holland volgde in 1635 een lokale
inventarisatie en kon men rapporteren dat te Monnickendam zich zonder permissie een
geestelijke zou ophouden, dat er verder geen kloppen in de stad te vinden waren 144 en
dat de katholieken er geen ‘publieke huizen’ op na hielden, maar waarschijnlijk wel
bijeenkwamen in enige particuliere huizen. De officier was al enkele malen, tevergeefs
gevraagd om daar actie op te ondernemen. Deze officier, Dirck Simonsz Sael, moet zelf
katholiek of katholiekgezind geweest zijn, want hij zag er nauwelijks een jaar later geen
been in om Jan Gavesen ‘dat notoir is een formeel papist te wesen’ aan te stellen tot zijn
substituut-schout over het onder Monnickendam ressorterende Katwoude. De
vroedschap gelastte hem deze Jan direct te ontslaan en door een ander te vervangen. 145
Vanaf datzelfde jaar 1636 nemen de verwijzingen naar ‘de stoute vermetenheijt vande
pausgezinden’ toe in de vroedschapsnotulen, overigens ook nu vooral in samenhang met
naleving van de bepalingen van de Staten van Holland. 146 Pas in 1641 verscheen er weer
een lokaal voorbeeld in de notulen van de katholieke opmars: mr. Willem Coopal was
als priester in de stad komen wonen, zonder te beloven zich stil te houden en dus ook
geen diensten te leiden. Op zijn belofte, zich wel degelijk aan de plakkaten te houden,
mocht hij in Monnickendam blijven. 147
140 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 16.10.1642, 18.10.1643.
141 Appel vond in de schepenrol van 1595 een veroordeling van Claes Semmesz, omdat
hij een ‘pauselijcke predicatie in sijn huys’ zou hebben toegestaan, door priester Jan
Goosens. Ondanks zijn ontkenning kwam hem dit op een boete van 200 gulden te staan.
Appel, ‘Het onderwijs te Monnickendam in vroeger eeuwen’, p. 35.
142 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 17.3.1631.
143 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 7.4.1632, 18.7.1634, 1.9.1635.
144 Het klopje Griet Hendricks was in 1635 overleden en haar werkzaamheden in
Monnickendam zijn dus blijkbaar niet door een andere klop overgenomen ( Zie noot
107).
145 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 14.12.1635, 17.6.1636.).
146 Voorbeelden: vroedschapsnotulen Monnickendam, 19.1.1636, 18.11.1636, 5.9.1637,
11.2.1638, 9.7.1639 en verder tot en met in ieder geval 19.6.1650. Het was in diezelfde
periode dat de burgemeesters besloten tot de schilderbeurt van het kerkplafond om alle
daar nog zichtbare katholieke afbeeldingen te verwijderen. Voor een overzicht van de
verschillende maatregelen tegen het katholicisme, zie ook: Appel, ‘Waar de Ketel in de
Voorpui stond’, pp. 13-28.
147 Deze mr. Willem Koopal, naamgenoot van de in 1599 verdronken vicaris, was
afkomstig uit Purmerend, waar wij hem al tegen kwamen als Mr. Willem. Hij werd in
1638 of 1639 verbannen uit deze stad. Vroedschapsnotulen Monnickendam,
hoofdstuk 7/ pag. 362