De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

vragen rond predikanten, predikantsweduwen, vacaturediensten, beroepingsprocedures
en over het combineren of separeren van kerkelijke gemeenten. Dit laatste onderdeel is
al het vorige hoofdstuk besproken, kwesties rond predikanten komen in het volgende
hoofdstuk aan de orde.
Deze 264 vragen zijn als volgt in een staatje onder te brengen:
gestelde totaal: Steden, steden, Dorpen, dorpen,
vragen
Absoluut relatief Absoluut relatief
totaal 264 103 39% 161 61%
tucht 169 81 48% 88 52%
doop 23 4 17,4% 19 82,6%
huwelijk 27 9 33,3% 18 66,6%
overig 45 9 20% 36 80%
De steden stelden dus relatief veel vragen over de tuchtoefening en relatief weinig over
de doopbediening. Aangaande de vragen rond het huwelijk houden dorpen en steden
elkaar in evenwicht. De vragen uit de rubriek ‘overig’ waren hoofdzakelijk uit de
dorpen afkomstig.
Bij de kwantificering van tuchtgevallen zijn verschillende telwijzen mogelijk. Ik heb er
voor gekozen de ingebrachte tuchtgevallen zijn zoveel mogelijk per zaak te tellen. 4 Dat
wil zeggen dat herhaalde vragen over een zelfde persoon als één geval geteld zijn, tenzij
er duidelijk nieuwe ontwikkelingen gemeld werden, waarbij vooral gedacht moet
worden aan een volgende stap in de tuchtprocedure. Hiervoor is gekozen omdat zo
geanalyseerd kon worden hoe ver de verschillende gemeenten wensten te gaan bij de
tuchtoefening. 5 Ook als dezelfde persoon in verband met een nieuwe overtreding ter
sprake werd gebracht of als niet exact te achterhalen was of het om dezelfde zondaar/
overtreding ging, werd de betrokkene opnieuw geteld. Anderzijds zijn verschillende
personen die bij één geschil waren betrokken als één geval geteld.
4 Belangrijke aanzetten tot het kwantificeren en rubriceren van tuchtgegevens werden eind jaren ’70-
begin ’80 gegeven door de Franse historici Vogler en Estèbe in hun studie: ‘La genese d’une société
protestante’ en door de Duitse historicus Schilling in diverse artikelen zoals: ‘Reformierte Kirchenzucht
als Sozialdisziplinierung?’. Anders dan Vogler en Estèbe verantwoordt Schilling zijn wijze van
kwantificeren uitvoerig. Hij koos ervoor per kerkenraadsvergadering de zaken in agendapunten op te
splitsen en deze vervolgens te turven om te kunnen berekenen hoeveel aandacht de kerkenraad aan de
tuchtoefening besteedde en hoe vaak een bepaalde overtreding de agenda haalde. Deze telwijze kan een
scheef beeld opleveren, doordat bijvoorbeeld stevige alcoholisten die keer op keer werden vermaand, vele
malen geteld worden, ook als het maar om enkele personen gaat. Latere onderzoekers, als Spiertz (‘Die
Ausübung der Zucht in der IJsselstadt Deventer’), Mentzer (‘Disciplina nervus ecclesiae’), Kloek (‘Het
toezicht op de broeders en zusters der gemeente’) en Roodenburg (Onder censuur, met name pp. 142-144
over de kwantitatieve bewerking) hebben dit probleem onderkend en registreren niet per vergadering,
maar per persoon of per afgeronde tuchtzaak. Helaas verantwoorden zij niet allemaal even nauwkeurig
hoe zij hun gegevens hebben verwerkt, wat onderlinge vergelijkingen moeilijk maakt, zoals Abels en
Wouters terecht constateren in hun analyse van deze ontwikkelingen in het tuchtonderzoek. Zie: Abels,
Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 2, pp. 15-24, 54-55. Zelf werken zij met ‘tuchtgevallen’ en definiëren
precies wat zij onder één tuchtgeval verstaan, zie pp. 54-57, een definiëring waar ik dankbaar gebruik van
heb gemaakt. Pollmann maakt een nuttige kritische kanttekening bij de statistische bewerking van
tuchtgegevens uit met name de kerkenraadsacta, door te attenderen op het feit dat beslist niet zeker is of
alles werd genoteerd. Pollmann, Een andere weg naar God, pp. 184, 300.
5 Op dit laatste punt wijk ik voor deze analyse op classisniveau, af van de methodiek van Abels en
Wouters.
hoofdstuk 4/ pag. 182