De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

getroffen met de begijnen ín het klooster 75 , terwijl diezelfde notulen laten zien hoe in
1586-1587 besloten werd tot de afbraak van de kloosterkerk. 76 Deze zal ongetwijfeld in
verval geraakt zijn in de jaren na 1572, maar het hout was in ieder geval nog goed
genoeg voor de bouw van een drietal woningen.
Ook van de overgebleven conventualen in Purmerend weten we dat zij tot zeker 1607
gezamenlijk in één huis woonden, al wordt er niet bij verteld in hoeverre het hier ging
om een gedeelte van de oude kloostergebouwen. 77 Waarschijnlijk zijn deze gebouwen in
gebruik genomen als weeshuis, zoals ook met de gebouwen van de beide
Monnickendamse kloosters gebeurde, nadat de Staten van Holland in 1577 deze ter vrije
beschikking aan het stadsbestuur had toegewezen. 78 Van de gebouwen zelf hebben de
wezen niet lang plezier gehad, als ze er al hebben gewoond. Het vrouwenklooster
Mariëngaarde werd 1582 afgebroken 79 , terwijl de refter al voor die tijd zodanig in verval
raakte dat de deze in 1579 uit veiligheidsoverwegingen werd gesloopt. 80 Het andere
Monnickendamse klooster, Galilea Minor is ergens tussen 1577 en 1589 in een ruïne
veranderd en gedeeltelijk gesloopt. 81 In beide gevallen moet de oorzaak eerder in verval
door leegstand dan in plundering door de geuzen gezocht worden. Zo zal de schade aan
de katholieke gebouwen in de eerste maanden na de overgang wel meegevallen zijn. Pas
in het najaar van 1572, toen de strijd weer in alle hevigheid oplaaide, en in 1573
moesten de kerkelijke kostbaarheden het ontgelden en werden naast tal van huizen ook
kerken verwoest.
De keuze voor de Opstand ging dus niet overal van harte en was mede afhankelijk van
de lokale verhoudingen. Waar een aanzienlijk deel van de plaatselijke bevolking de
geuzen boven de Spanjaarden verkoos, kon een regeringsgezinde magistraat geen stand
houden. Zo werd in Edam de steven onmiddellijk in gereformeerde richting gewend en
vond drie dagen na de machtswisseling, op 29 juni (de eerste zondag na St. Jan) de
eerste gereformeerde kerkdienst plaats in de Grote of Nicolaaskerk, onder leiding van
voormalig priester en eerste predikant Pauwel Pietersz die deze gemeente tot aan zijn
dood in 1575 zou dienen. Het kerkgebouw was hiertoe van 'alle afgoderij gesuyvert
ende gereynigt' volgens een citaat uit het 'Register van die lidmaeten der Gemeente Jesu
Christie binnen die stede Edam beginnende van den jare 1572', zoals opgenomen in het
boek van Costerus, uit 1869. Dit register is nadien helaas verdwenen. Uit het zelfde
citaat blijkt dat ter plaatse vier maal per jaar het Avondmaal gevierd zal worden, met
75 Vroedschapsnotulen Edam, 4.7.1581.
76 Vroedschapsnotulen Edam, 9.5.1586, 24.2.1587.
77 Oud Archief Purmerend, inv. nr. 254. Verhoofstad meldt dat het St. Ursulaklooster in
1572 verwoest werd, door “Sonoy met zijn rooversbende”, maar geeft niet aan op welke
bronnen hij zich daarbij baseert. Verhoofstad, Geschiedenis van Purmerend, p. 62.
78 Oud Archief Monnickendam, inv.nr. 655; Wüstenhoff, ‘Mariëngaarde’, pp. 270-273.
79 Van Overbeeke, Monnickendam in Waterland, p. 59. De notitie van Wüstenhoff dat de
conventualen in 1591 nog in het klooster woonden, lijkt me onjuist. De regeling die in de
Monnickendamse vroedschapsnotulen genoteerd staat op d.d. 23.5.1591, betreft het
onderhoud door Monnickendam van conventualen in het klooster van Westerblokker.
Wüstenhoff, ‘Mariëngaarde’, p. 276.
80 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 29.10.1579.
81 Besteman, Heidinga, Het klooster Galilea Minor bij Monnickendam, pp. 23, 89.
hoofdstuk 2/ pag. 84