De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

classis in bescherming werden genomen bij hun problemen met de eigen kerkenraad/
gemeente.
Problemen rond de leer
Binnen de classis Edam heeft in de hier onderzochte periode alleen Petrus Aemilius
voor zoveel leerstellige opschudding gezorgd, dat hij om die reden werd afgezet als
predikant. Al vanaf zijn eerste korte optreden in 1596 had de classis ernstige twijfels
over zijn opvattingen rond met name de predestinatie en vrije wil. Ook toen al
concludeerde men dat hij niet geschikt was om predikant te worden in een van de
gemeenten binnen de regio. Een simpel man, niet een van de verstandigste, zo luidde
het vonnis toen Aemilius tevergeefs poogde predikant te worden van Landsmeer. Dat
hij op dat moment solliciteerde vanuit het Sticht van Utrecht, zal zijn curriculum vitae
geen goed gedaan hebben. 224 Desondanks wist hij in 1601 predikant van Broek in
Waterland te worden en lukte het de classis pas in 1608 om hem definitief af te zetten,
zoals beschreven in paragraaf 4.5.
De beschuldigingen waren vanaf het begin niet mals. Zo zou hij zich te Emden door
pseudo-lutheranen in de dienst hebben laten bevestigen, wat Aemilius eerst ontkende,
maar later met zoveel woorden moest toegeven en werd hij een wolf genoemd die zich
voor herder uitgaf. 225
Niet veel later probeerde hij, als nog onbevestigd predikant van Broek in Waterland, de
kerkenraad te dwingen om samen met hem Avondmaal te houden, of anders af te treden,
hoewel de gemeente zeer verdeeld was over zijn komst en velen hem voor lichtvaardig
en leugenachtig hielden. Voorts lasterde hij de classis als onrechtvaardig en partijdig en
ontzegde hij ‘crancken buijten die sienlijke gemeijnte (..) de hope der salicheijt’ en
probeerde lieden lid te maken ‘die gants onbequaem sijn tot soedanige een heylige
handelingen’. 226 Aemilius deed er aldus het nodige aan om medestanders de kerk binnen
te halen en om zijn tegenstanders, bijvoorbeeld in de kerkenraad de mond te snoeren.
Dankzij synodaal ingrijpen kon Aemilius zich, ondanks verzet van de classis, in Broek
handhaven en werd in 1605 zelfs een tijdelijke verzoening van de strijdende partijen
bereikt. 227
In december 1607 was de boot echter weer geheel aan en werd niet alleen door de
Broeker magistraat maar ook vanuit de Gecommitteerde Raden van het Noorderkwartier
gevraagd om zijn vertrek. Aemilius had inmiddels namelijk niet alleen zijn eigen
gemeenteleden, maar ook gelovigen elders in verwarring gebracht door zijn leerstellige
opvattingen. Bovendien had hij magistraat, vroedschap en kerkmeesters openlijk
geschrobbeerd van de preekstoel. 228 Verklaringen van andere classispredikanten maken
duidelijk dat Aemilius ook tegenover hen afwijkende visies verkondigde ten aanzien
van de vrije wil 229 , de uitverkiezing en de goede werken 230 en dat hij orthodoxe auteurs
224 Acta van de classis Edam, 22.7.1596.
225 Acta van de classis Edam, 22.3.1601, 4.6.1601. Bovendien zou hij in Emden al bezwaar hebben
gemaakt tegen artikel 16 van de Nederlandse geloofsbelijdenis, over de eeuwige verkiezing Gods.
226 Acta van de classis Edam, 22.10.1601.
227 Acta van de classis Edam, 26.9.1605. Deze verzoening werd niet door alle Broekers onderschreven. Er
ging nog een half jaar overheen voor ook die misnoegden, via synodale drang bereid waren over hun
bezwaren heen te stappen. (3.4.1606, 22.5.1606, 12.6.1606).
228 Acta van de classis Edam, 3.12.1607, 10.1.1608.
229 Aemilius zou gezegd hebben: ‘dat de mensche de macht hadde de wet Godes te volbrenghen van hem
zelffs als hij dat wilde’, acta van de classis Edam, 28.1.1608.
hoofdstuk 5/ pag. 275