De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

magistraat op te roepen, om een acte voor de schoolmeesters te komen ondertekenen. In
het verlengde hiervan besloot de classis Edam nog dat zelfde jaar om ‘alle die
schoolmeesteren in den classe’ te ontbieden, om de ‘articulen voor de schoolmeesteren’
te ondertekenen, hetgeen op 20 juli inderdaad geschiedde. 146 Dit betrof zowel de
rectoren van de Latijnse school in Edam en Monnickendam, als de schoolmeesters van
de stads- en dorpsscholen (de opvolger van de parochieschool), als de houders van
particuliere bijscholen. 147 Desondanks viel het niet mee om de op dat moment al
benoemde schoolmeester van Landsmeer afgezet te krijgen, hoewel hij, zelf katholiek,
de gereformeerde religie bespotte. De kerkenraad had hem wel al uit zijn kerkelijke
functies gezet, maar de magistraat wenste dit voorbeeld niet zonder slag of stoot te
volgen. Pas nadat de burgemeesters op de classis waren ontboden én vervolgens door de
Gecommitteerde Raden, op verzoek van de classis, zal deze magistraat bakzeil gehaald
hebben, want daarna lezen we niets meer over deze paapse schoolmeester in de
classicale acta. 148
De lange rij namen laat zien dat er trouw werd getekend en uit de classicale acta van de
jaren daarna weten we dat slechts een enkeling bezwaar maakte tegen die
ondertekening. Zo kon de schoolmeester van Uitdam, als jezuïet, in 1603 het tekenen
van de acte niet met zijn geweten in overeenstemming brengen, waarop hij werd
afgezet. 149 In 1605 beklaagden de Broeker kerkenraadsleden zich over de magistraat die
hun een, kennelijk niet-gereformeerde schoolmeester had opgedrongen, waarop de
classis de kerkenraad opdroeg de magistraat hierover te vermanen. Ook hier met het
gewenste resultaat. 150
Meer moeite kostte de afzetting van mr. Cornelis van Ghersel van Middelie. Zijn naam
prijkt keurig op de lijst van ondertekenaars, maar dat was geen garantie voor een
voorbeeldige levenswandel. Zijn overspel veroorzaakte grote opwinding in 1609.
Classis en kerkenraad konden hem wel uit zijn kerkelijke functies ontslaan, maar niet
als schoolmeester. Daarvoor was men van de lokale magistraat afhankelijk en die had
blijkbaar minder moeite met zijn handel en wandel. De kerkelijke tucht bracht Cornelis
niet tot inkeer, integendeel: verzoening bleef ook na zijn vertrek uit Middelie
onmogelijk omdat hij zich via dreigementen, scheldpartijen en dronkenschappen steeds
verder van de kerk vervreemdde. Het zal zijn carrière geen goed gedaan hebben. Zijn
vertrek bespaarde de kerk verdere inspanning en geschillen met de lokale magistraat. 151
146
Acta van de classis Edam, 18.5.1598, 8.6.1598, 20.7.1598. In het verslag van de vergadering van
20.7.1598 is een lange lijst namen van schoolmeesters opgenomen die allen de acte aangaande het
onderwijs hebben ondertekend. Deze lijst is in de jaren daarna waarschijnlijk steeds aangevuld, zonder
dat daar nadere dateringen aan toegevoegd zijn. De tekst van de acte is opgenomen in bijlage III.
147
Het voert te ver om hier uitvoerig in te gaan op het onderwijssysteem. Volstaan moet worden met een
enkele opmerking, namelijk dat de rectoren van de Latijnse school (de opleiding voor voortgezet
onderwijs) en de schoolmeesters van de stads- en dorpsscholen (het lagere onderwijs voor kinderen tot ca.
10 jaar) door de lokale overheden werden benoemd en betaald, aangevuld met enig schoolgeld afkomstig
van de leerlingen. Bijscholen waren scholen die door particulieren werden gehouden voor eigen rekening
en risico. Zowel Edam als Monnickendam telden in ieder geval één of meer bijscholen. Ook van de
Latijnse school in Purmerend wordt gemeld dat het om een particuliere bijschool ging. Desondanks
werden ook de bijschoolhouders ontboden bij de classis om genoemde acte te ondertekenen. Over Edam,
zie: Van der Eerden-Vonk, ‘Edamse schoolmeesters’; over Monnickendam, zie: Appel, ‘Het onderwijs te
Monnickendam in vroeger eeuwen’, pp. 17-34. Meer in het algemeen over het onderwijs, zie: Abels,
Wouters, Nieuw en ongezien, dl 2, pp. 293-301.
148
Acta van de classis Edam, 27.4.1598, 18.5.1598.
149
Acta van de classis Edam, 1.6.1603.
150
Acta van de classis Edam, 17.4.1605.
151
Acta van de classis Edam, 17.2.609, 26.4.1610, 3.5.1610.
hoofdstuk 4/ pag. 213