De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

1622, 1629 en 1633 werden nadrukkelijke classicale adviezen afgegeven, die maar heel
gedeeltelijk in vruchtbare aarde vielen. 47
Vanaf 1626 hanteerde de classis het principe dat vacante kerken, die zich geen ervaren
predikant konden veroorloven, eerst de door de classis gerecommandeerde proponenten
dienden te horen, zonder de keuzevrijheid van die kerken aan te willen tasten. 48 Waar
zich voor die tijd sporadisch een proponent aandiende bij de classis met het verzoek om
binnen de regio aanbevolen te mogen worden, nam dat aantal vanaf 1626 snel toe. 49
Alvorens gerecommandeerd te kunnen worden, behoorden deze kandidaten eerst een
proeve van bekwaamheid af te leggen in de classis. Deze bestond uit het houden van één
of meer proposities en het afleggen van het preparatoire examen, dan wel het
overleggen van een getuigschrift van de eigen classis dat men dit examen daar al had
afgelegd. Waren deze hindernissen met goed gevolg genomen én de attestaties in orde,
dan liet men de proponent toe tot de preekstoel, om zo zijn gaven in het openbaar te
kunnen laten horen in de hoop op een beroep. 50
Om de toestroom binnen de perken te houden, bepaalde men in 1634 dat de classis zijn
best zou doen om de gerecommandeerde proponenten tot de dienst in een vacante plaats
te promoveren, waarbij voorrang gegeven zou worden aan proponenten van binnen de
eigen classis. Tevens werd bepaald dat men niet meer dan zes personen tegelijk op die
classicale lijst zou zetten. 51 Dit aantal mocht alleen overschreden worden, als daarmee
een proponent van binnen de eigen regio geholpen kon worden. 52
Het is dan al zo goed als regel dat de kleinere gemeenten hun nieuwe voorganger kozen
uit die van classiswege aanbevolen proponenten. Zo werden tussen 1631 en 1651 17
proponenten beroepen, waarvan er 13 van de classicale proponentenlijst kwamen. De
classicale invloed op de keuze van kandidaten voor vacante gemeenten was zo dus
aanzienlijk vergroot, terwijl met het klimmen der jaren en het groeien van de lokale
ervaring verwacht had mogen worden, dat de kerkenraden juist meer keuzevrijheid
zouden krijgen.
Waarom kiest men voor wie men kiest?
Als een gemeente van de Protestantse Kerk in Nederland heden ten dage op zoek gaat
naar een nieuwe voorganger, dan zijn er verschillende wegen om aan mogelijke
kandidaten te komen. Zo wordt er meestal een advertentie geplaatst, kan men bij de
landelijke organen om namen vragen en kunnen gemeenteleden suggesties doen. In dat
laatste geval gaat het meestal om predikanten die men via via kent of bijvoorbeeld heeft
47
Acta van de classis Edam, 30.8.1599, 6.7.1603, 16.9.1619, 25.7.1622, 11.6.1629, 4.4.1633.
48
Acta van de classis Edam, 20.4.1626.
49
Volgens Van Lieburg zou vooral vanaf 1650 een overschot aan proponenten zijn ontstaan, Profeten en
hun vaderland, pp. 77-78. De Edamse cijfers suggereren dat dit al eerder het geval was. Over de beperkte
werking van de markt voor predikanten onder de Republiek en het voortdurende overschot aan
proponenten in de 17 e en 18 e eeuw, zie: Van Rooden, ‘Van geestelijke stand naar beroepsgroep’, pp. 376-
384.
50
In de volgende paragraaf zal nader op dit examineren worden ingegaan. Zie ook: Van Lieburg, Profeten
en hun vaderland, pp. 77-78.
51
Acta van de classis Edam, 29.5.1634.
52
Acta van de classis Edam, 16.6.1636: Jacobus Petraeus, rector te Edam en een ‘ingeboorne’
predikantszoon van de classis, namelijk de zoon van Cornelis Petraeus (tot 1612 voorganger te Edam)
werd toegevoegd aan de lijst, terwijl daar al zes namen op stonden. Op 25.8.1636 werd eenzelfde
uitzondering gemaakt voor Jacobus Clerquius uit Purmerend. Petraeus zou in 1640 voorganger in Marken
worden, Clerquius in 1638 in Schermerhorn. (Van Lieburg, Repertorium, dl 1).
hoofdstuk 5/ pag. 247