De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

aan Gerardus Cornelius Winter, dat zij na hun afstuderen, te allen tijde door de stad
beroepen mocht worden. 182 Uit de uitgebreide discussies uit de jaren 1608-1623 over de
rechten van alumni, had men dus vooral de synodale uitspraak uit 1620 onthouden.
Buiten het mislukte beroep op Martinus Bruno in 1620 werd overigens nimmer een
beroep uitgebracht op één van de eigen alumni.
Purmerend heeft in ieder geval Willem Zeegersz enige tijd via de stadsbeurs laten
studeren. Ook Johannes Jacobsz Gael, predikant van Purmerland en Ilpendam vanaf
1605, dankte zijn theologiestudie aan de nominatie vanuit Purmerend. Na hem was de
beurt aan Wouter Gerbrantsz van Pommeren, zoon van ds. Gerbrant Jansz Schagen. Van
1605 tot 1613 hield hij de plek bezet, om dan te concluderen dat hij ‘sonder quetsinge
van sijn gemoet’ de studie niet langer kon vervolgen. 183 Na hem volgden nog acht
andere studenten, verspreid over de jaren 1616-1649. Onder hen drie, mogelijk vier
predikantszonen. 184 Niet genoemd in de vroedschapsnotulen is Jacobus Clerquius van
Purmerend. Hij legde in 1636 zijn preparatoire examen af in de classis Edam. 185 Ook
voor al deze studenten gold, dat zij niet werkzaam geweest zijn in de stad die hen de
beurs bezorgde. Over de hele linie kan bovendien geconcludeerd worden, dat maar
enkele alumni van de drie stadjes gelegen binnen de classis Edam, in deze classis een
werkkring vonden.
Monnickendam probeerde dus in 1620 tevergeefs het contract van ds. Martinus Bruno
van Middelie/ Kwadijk open te breken, waarna uitgebreid is gedebatteerd over de
geldigheid van contractuele verbintenissen. De opeenvolgende nationale synoden lieten
wel enige ruimte voor het stellen van voorwaarden door gemeente of predikant bij een
beroep, maar legden daarbij tevens vast dat het aan de classes was om de redelijkheid
daarvan te beoordelen. 186 De Noord-Hollandse synode besliste al in 1573 dat gemeente
en predikant alleen enige voorwaarden mochten stellen bij het begin van een
aanstelling. Was een predikant eenmaal genoeg beproefd en aangenomen, dan behoorde
182 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 21.3.1634, 2.5.1648, herhaald in 10.2.1650. Uit de tekst valt op
te maken dat alle Monnickendamse bursalen aan deze voorwaarde werden gebonden.
183 Vroedschapsnotulen Purmerend, 24.4.1602, 26.1.1605, 20.4.1613.
184 In 1616 vroeg ds. Abraham van der Stock de beurs aan voor zijn zoon. Deze predikant is niet terug te
vinden in het Repertorium van Van Lieburg. In 1625 vroeg de afgezette remonstrant Johannes Wallesius
de beurs aan voor zijn zoon Leonardus. In 1642 was de beurs voor de zoon van de weduwe van ds.
Dominicus Winsemius (tot 1620 predikant van Etersheim, daarna ziekentrooster in Amsterdam, tot zijn
dood in 1633). En tenslotte vroegen vrienden van Willem Larenius de beurs voor hem aan in 1649. Dit
zou de zoon van Isaac Gerritsz Larenius (Etersheim/ Schardam, 1602-1605, daarna Hoogwoud tot 1640)
en kleinzoon van Gerardus Larenius (Purmerend, 1581-1598) kunnen zijn.
185 Acta van de classis Edam, 25.8.1636. Het is goed mogelijk dat hij wel op de Purmerendse stadsbeurs
heeft gestudeerd, want in de jaren tussen 1626 en 1642 ontbreken gegevens over mogelijke kandidaten.
186 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, art 6 bijv: ‘ende soo de ghemeynte ofte de Dienaer
eenighe conditien wt bespreeckt in de welcke de eene der partien weyghert te verwillighen, soo salt der
classe toestaen daer van te oordeelen.’ Idem part. kwestie nr. 8: of een dienaar op zekere voorwaarden
door zijn kerk aangenomen zijnde, door de macht van de classis boven die voorwaarden verbonden mag
worden? Antwoord: ‘dewyle wy ons selven Christo ende syner ghemeynte gheheel schuldich sijn, soo
isset eens ghetrouwen Dienaers Ampt in redelicke conditien te bewillighen, al ist datse van te vooren niet
wtghedruckt en syn. Ende de classis sal oordeelen welcke conditien redelick of onredelick syn.’ Verdere
opmerkingen over het zonder voorwaarden aan een gemeente verbonden zijn, vinden we in de latere
kerkorden vooral in bijzinnen, in artikelen over toestemming voor vertrek naar een andere gemeente.
Bijv: acta van de nationale synode van Middelburg, 1581, art. 7; acta van de nationale synode van Den
Haag, 1586, art. 8; acta van de nationale synode van Dordrecht, 1619, art. 10. De Middelburgse synode is
het meest uitgesproken over het zonder voorwaarden aan een gemeente verbonden zijn.
hoofdstuk 5/ pag. 268