De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

horen preken, tijdens een vakantie elders in het land. Sollicitanten kunnen zich dus zelf
aanmelden of vanuit de zoekende gemeente gebeld worden met de vraag of zij wellicht
interesse hebben. Deze eerste fase van een beroepingsprocedure kan een keur aan
namen opleveren, waarbij het voor buitenstaanders lang niet altijd duidelijk is, hoe en
waarom nu juist deze predikanten op het kandidatenlijstje van de betreffende
beroepingscommissie terecht zijn gekomen.
De acta van de classis Edam verschaffen al evenmin een eenduidig antwoord op de
vraag waarom men koos voor wie men koos. Maar in een aantal gevallen zijn er toch
wat sporen te ontdekken die iets onthullen over die selectieprocessen.
Zoals Van Lieburg uitgebreid heeft beschreven in zijn Profeten en hun vaderland,
bestonden de eerste generaties predikanten uit voormalige rooms-katholieke
geestelijken, geoefende leken en academisch gevormde theologen. De eerste twee
groepen zouden geleidelijk aan uit het beeld verdwijnen, naarmate het aantal
gestudeerden toenam. 53 Wanneer die omslag precies plaatvond, kon regionaal en lokaal
verschillen. In ieder geval heeft de Dordtse synode van 1619 de eisen die gesteld
werden aan geoefende leken die tot het ambt van predikant toegelaten wilden worden
aangescherpt, zonder deze weg volledig te blokkeren. 54
Binnen de classis Edam werd in 1620 naar deze bepaling verwezen toen Beets/
Oudendijk om toestemming vroeg om een ongestudeerde tot de dienst te mogen
bevorderen. De classis antwoordde dat hiervoor permissie van de Noord-Hollandse
synode vereist was en beval daarom aan liever naar een proponent om te zien. 55 Nadien
is nog eenmaal binnen de classis Edam een schoolmeester tot predikant bevorderd: in
1621 hadden Etersheim en Schardam hun oog laten vallen op Christiaen Dircksz
Harlaeus, schoolmeester te Schipluiden, maar deze had op dat moment al een
uitgebreide oefenperiode binnen de Classis Delft en Delfland achter de rug. 56 Het lijkt
niet al te ver gezocht om te veronderstellen dat men zijn naam en zijn zoektocht naar
een predikantsplaats kende via de in 1620 in de classis gekomen ds. Jacobus Pauli,
voormalig predikant van datzelfde Schipluiden, al melden de acta deze relatie niet.
Tussen 1579 en 1610 zijn tien schoolmeesters door de classis Edam geëxamineerd en
bevorderd tot het ambt van predikant; acht van de tien woonden en werkten al binnen de
regio. Christoph Johannes Machocupaeus was schoolmeester te Edam toen hij in 1579
door het nabij gelegen Marken als predikant werd begeerd. 57 Schoolmeester Pieter
Jacobsz van Purmerend werd predikant van Purmerland en Ilpendam in 1582, een van
zijn opvolgers was eerst schoolmeester te Monnickendam. 58 Buiksloot/ Landsmeer en
Watergang zochten ook niet al te ver buiten de deur toen zij in 1596 de schoolmeester
53
Van Lieburg, Profeten en hun vaderland, pp. 55-73; ook zo te vinden bij Van Deursen, ‘De dominee’,
pp. 138-142.
54
Van Lieburg, Profeten en hun vaderland, p. 67; kerkorde van de nationale synode van Dordrecht, 1618-
1619, artikel 8; zie ook Van Deursen, ‘De dominee’, p. 141.
55
De Noord-Hollandse synode examineerde niet-academisch gevormden voortaan eerst zelf, alvorens zij
op classisniveau het preparatoire examen mochten afleggen. Een voorbeeld hiervan vinden we in de acta
van de Noord-Hollandse synode, 6.8.1624, naar aanleiding van een verzoek vanuit de classis Enkhuizen
en onder verwijzing naar de Dordtse synode van 1619. Pas in 1646 besloot de Noord-Hollandse synode
om de sollicitaties van leken voortaan zoveel mogelijk te ontmoedigen. Acta van de Noord-Hollandse
synode, 7.8.1646.
56
Abels, Wouters, Nieuw en Ongezien, dl 1, p. 82; dl 2, p. 371.
57
Van Lieburg, Repertorium, dl 1.
58
Voor Pieter Jacobsz: zie Van Lieburg, Repertorium, dl 1. Gerrit Jansz was in 1594 zijn opvolger, acta
van d classis Edam, 28.2.1594.
hoofdstuk 5/ pag. 248