De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

innenskamers te houden en de voorgenomen afkondiging over de kwestie achterwege
te laten. 262
Toch zijn er ook in Purmerend mogelijk wat remonstranten geweest, gezien een
terloopse verwijzing in de vroedschapsnotulen in 1627. Naar aanleiding van een oproep
vanuit de Staten van Holland nam de vroedschap zich voor, er extra op te letten dat de
‘religie sulcx die publickelijck geleert wert’ zuiver gehouden werd. Niet alleen de
conventikelen van de katholieken, maar ook die van de remonstranten dienden daarom
aangepakt te worden via een vernieuwing van de plakkaten. 263 Het is echter even goed
voorstelbaar dat men in dit verband vooral in algemene zin sprak over de remonstrantse
bijeenkomsten, mede gelet op het feit dat in de kerkenraadsacta de remonstranten niet
ter sprake komen.
Lutherse conventikelen in Purmerend
De kerkenraad had meer aandacht voor het opkomende lutheranisme ter plaatse, ook
hier vanaf 1634. Direct nadat de lutheranen voor het eerst hun eigen dienst hadden
gehouden, overlegde men met de classis hoe hierin te handelen. De classis constateerde
dat het probleem zich niet alleen in Purmerend voordeed, maar ook elders in de regio,
zodat het hoog tijd was er bij de ‘christelijcke overicheijt’ op aan te dringen deze sekte
te weren. 264 De Purmerender kerkenraad besloot tot een tussenstap: eerst maar eens de
leidinggevenden onder de lutheranen aanspreken en hun dringend verzoeken af te zien
van verdere bijeenkomsten ‘opdat alle onheylen mochten werden gekeert’. Pas als dat
niets uithaalde, zou men de zaak aan de magistraat voorleggen ‘ten eynde wat goets
daerin mochte vercregen worden, gelijck dan bij die van Monnickendam hare
vergaderinge alreets verboden is’. De lutherse voormannen namen het advies in dank
aan, waarna het drie jaar stil bleef.
In 1637 merkte de kerkenraad tot zijn verontwaardiging dat ‘de luyterschen wederom
beginnen haere conventiculen te houden, hoewel het haer vande burgemeesteren
expresselijck verboden is’. De overheid had zich er dus ook in Purmerend wel degelijk
mee bemoeid, hoewel hierover in de vroedschapresoluties niets te lezen valt. 265 Uit de
rapportage in de classis weten we dat de kerkenraad in 1634, na enige aandrang vanuit
de classis, inderdaad en met succes met de magistraat had gesproken over het verbieden
van die lutherse bijeenkomsten. 266 Het feit dat de lutheranen hun diensten drie jaar
262 kerkenraadsnotulen Purmerend, 2.9.1617, 14.11.1617, 23.11.1617, 27.11.1617,
14.12.1617. Ook aangehaald door Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, p. 294.
263 Vroedschapsnotulen Purmerend, 24.3.1627. In 1625 had de vroedschap er geen
moeite mee om de stadsbeurs toe te kennen aan de zoon van de afgezette remonstrant
ds. Wallesius uit Hoorn (zie paragraaf 5.3).
264 Acta van de classis Edam, 7.8.1634. Een maand later werd de kerkenraad van
Purmerend nogmaals vermaand de lokale overheid hierop aan te spreken. Tevens werd
Purmerend gelast te overleggen met Edam en Monnickendam (acta 4.9.1634). Op 2
oktober kon de kerkenraad van Purmerend melden dat men een positief antwoord van
de magistraat had ontvangen (acta 2.10.1634). De kerkenraden van Edam en
Monnickendam lieten zich hier niet op een voor ons zichtbare manier over horen in de
classis.
265 Mogelijk stond hierover wel het een en ander in de burgemeestersboeken, maar deze
zijn voor Purmerend niet bewaard gebleven.
266 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 30.7.1634, 10.8.1634, 20.8.1634, 8.11.1637.
hoofdstuk 7/ pag. 389