De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Om de keuzes gemaakt op het convent van Wezel en de Synode van Emden goed te
begrijpen, is het niet alleen van belang om de geschetste verschillen tussen de
vluchtelingengemeenten in het oog te houden, maar moet ook gewezen worden op de
problemen in de Londense vluchtelingengemeente en op de ontwikkelingen in Frankrijk
in de jaren ‘60.
Zo was in Frankrijk een stroming in opkomst die zich verzette tegen de synodaalpresbyteriale
kerkordening en tegen de uitoefening van de tucht door de kerken. Deze
stroming onder leiding van Jean Baptiste Morelli werd door de opeenvolgende Franse
synoden tussen 1562 en 1572 scherp veroordeeld, maar wist desondanks ook buiten
Frankrijk gehoor te vinden, bijvoorbeeld in de Nederlandse vluchtelingengemeenten. 9
Binnen de Londense vluchtelingengemeente woedde vanaf 1564 een langdurige en
bittere strijd rond de bevoegdheden van de kerkenraad; rond de vraag naar de
christelijke vrijheid en de mate waarin de kerkenraad het geweten van de gelovigen mag
binden in 'middelmatige' kwesties, dat wil zeggen zaken die niet tot de kern van het
geloof behoren; en ten slotte rond de relatie tussen kerk en overheid. 10 In 1568 werd
deze gemeente bovendien verscheurd door twist nadat predikant Godfried van Winghen
de beeldenstormers had veroordeeld en het gebruik van geweld bij de bevrijding van
gevangen protestanten in de Nederlanden afwees. 11
Het waren deze en andere verschillen tussen en binnen de vluchtelingengemeenten en
de ondergrondse gemeenten in de Nederlanden zelf die vroegen om een antwoord en het
waren vooral de preciezen onder de Nederlandse ballingen die hierin het voortouw
namen. Zij onderkenden het belang van een hechte kerkelijke organisatie op basis van
een door allen gedeelde geloofsbelijdenis 12 en wilden daarom een algemene synode
bijeen roepen, naar Frans voorbeeld, waar in 1559 een eerste nationale synode
plaatsvond. 13
Het convent van Wezel
Ter voorbereiding kwamen 36 gereformeerden, niet allen predikant, bijeen in Wezel. De
datering, plaats en status van deze bijeenkomst die de boeken is ingegaan als het
convent van Wezel, is nog altijd onderwerp van discussie. Van dit convent zijn alleen de
acta bewaard gebleven en deze zijn gedateerd op 3 november 1568. 14 Er is niets bekend
over de voorbereiding van deze vergadering en evenmin zijn verwijzingen naar deze
bijeenkomst te vinden in de acta van de synode van Emden. Als gevolg hiervan is de
afgelopen decennia meermalen de vraag opgeworpen of dit convent inderdaad in Wezel
9 Hollweg, ‘Die Nachwirkungen’, pp.143-144.
10 Groeters, ‘Der Weseler Konvent’, pp. 96-103.
11 Boersma, Vluchtig voorbeeld, pp. 85, 200. Begin jaren ’60 waren er ook conflicten
rond de opstelling tegenover de dopers. Zie pp. 26-28.
12 Over de gereformeerde catechismi en confessies uit de jaren ’50 en ‘60, zie
Bakhuizen van den Brink, De Nederlandse Belijdenisgeschriften, pp. 1-40 en Heijting,
De catechismi en confessies, met name pp. 31-33, 43-49, 57-64.
13 Selderhuis, Handboek Nederlandse Kerkgeschiedenis, p. 312.
14 Opgenomen in Rutgers, Acta der Nederlandsche synoden der 16 e eeuw, pp. 1-41. Hier
is gebruikt gemaakt van de Nederlandse vertaling van een aantal artikelen, van de hand
van D. Nauta opgenomen in Documenta Reformatoria, dl I, pp. 181-191; en van de
Duitse vertaling uit 1968, van alle artikelen door Groeters, in Groeters, Die Beslüsse des
Weseler Konvents.
hoofdstuk 2/ pag. 72