De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

De Edamse classis heeft er niet voor gekozen om haar visie op de tucht dwingend op te
leggen aan kerkenraden die zich zelden lieten zien of horen in de classicale
vergaderingen. Evenmin heeft men getracht om via het instrument van de visitatie meer
controle over deze en de andere kerkenraden uit te oefenen. De classicale invloed op het
lokale gemeenteleven beperkte zich in hoofdzaak tot de beroepingsprocedures,
waardoor onbekwame kandidaten zo veel mogelijk buiten de deur werden gehouden en
tot het opzicht op predikanten en schoolmeesters. Dit laatste was belangrijk omdat de
schoolmeesters als geloofsopvoeders van de jeugd, mede verantwoordelijk waren voor
het uitdragen van de gereformeerde leer. Het uitblijven van verdere conflicten lijkt er op
te duiden, dat deze controle op hoofdpunten voldoende garanties bood voor het naar
classicale maatstaven goed functioneren van de lokale kerkelijke gemeenten.
IV. De classis Edam en het externe confessionaliseringsproces
Pas vanaf in de tweede helft van de jaren ‘20 richtte de classis Edam de blik naar buiten.
Dat kon, omdat het interne confessionaliseringsproces op dat moment in ieder geval
voorlopig was voltooid binnen de classis Edam. De calvinistische standpunten ten
aanzien van de leer en de kerkelijke organisatie werd eensgezind gedeeld en zelfbewust
verdedigd tijdens en na de Bestandstwisten en in de synodale vergaderingen. Men wist
binnen de classis Edam waar men voor stond, al bleef het op lokaal niveau schipperen
tussen de keuze voor een lidmatenkerk en het voldoen aan de verplichtingen van een
publieke kerk.
Rond die zelfde tijd waren de plattelandsgemeenten inmiddels allemaal van een
(gedeelde) predikant voorzien en waren de grote herschikkingen in Waterland
grotendeels achter de rug. De nieuw benoemde predikanten waren voortaan allemaal
universitair geschoold, de lokale kerkenraden werden hoger en oordeelsbekwamer
ingeschat en de Dordtse kerkorde en leerregels gaven houvast en bevestiging in
organisatorisch en leerstellig opzicht.
De samenleving veranderde tijdens de Bestandstwisten echter in snel tempo,
bijvoorbeeld inzake de opbloei van het katholicisme, terwijl men op lokaal niveau een
modus vivendi moest zien te vinden ten opzichte van de remonstranten. Door de
hervatting van de militaire strijd, gecombineerd met de groeiende zorg over de positie
van de geloofsgenoten in de Duitse gebieden, namen de religieuze spanningen in eigen
land verder toe. De angst voor Gods toorn deed de roep om maatregelen tegen andere
geloofsrichtingen en tegen het zedenverval toenemen. Waar de Noord-Hollandse synode
al vanaf 1586 haar pijlen op de Staten van Holland richtte, schaarde de classis Edam
zich pas rond 1625 in dit koor van roependen. Tot die tijd was vrijwel alle Edamse
aandacht uitgegaan naar de versterking van de gereformeerde kerk in de eigen regio,
maar nu kon men de inzet voor de confessionalisering van de samenleving niet langer
geheel aan de synode overlaten.
De strijd tegen het katholicisme was tot in de jaren ’20 nauwelijks een Edamse strijd
geweest. De uittocht van katholieke leiders en voorgangers in de beginjaren van de
Opstand werd in deze regio decennia lang nauwelijks gecompenseerd door de inzet van
klopjes of rondreizende priesters vanuit Haarlem. Door de doperse en later ook
gereformeerde predikers was het katholieke monopolie al ruim voor 1572 ondermijnd
en de felle militaire strijd uit de jaren 1572-1574 had de afkeer van het katholicisme
conclusies/ pag. 431