De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Het lidmaatschap van de gereformeerde kerk was en bleef gedurende de hele hier
onderzochte periode een keus van de minderheid. Desondanks slaagde de
gereformeerde kerk er op lokaal niveau, als publieke kerk in, om samen met de aan haar
gelieerde politieke elite haar normen en waarden ook uit te dragen buiten de kring van
de eigen lidmaten. De richtlijnen hiervoor ontvingen de kerkenraden van de classis en
via de classis van de synode, maar het was aan de kerkenraden om hier mee aan de slag
te gaan. De door de gereformeerde kerk onderschreven waarden en normen werden
uitgedragen via prediking en onderwijs, via uitbreiding van de huwelijkse wetgeving en
de zondagswetten en via het aan banden leggen van al te uitbundige katholieke
manifestaties, van volksfeesten en van jeugdige losbandigheid.
Dit disciplineringsproces kostte veel tijd, geduld en energie maar wierp uiteindelijk toch
vruchten af. Die vruchten verschilden lokaal in aard en rijkdom, afhankelijk van de
inzet van de vroedschap en de rechterlijke macht. Dit proces was rond 1650 zeker niet
voltooid, zodat ook op dit gebied nader onderzoek binnen de regio Edam voor de
tweede helft van de 17e eeuw beslist de moeite waard is. Dan kan tevens bezien worden
in hoeverre in deze regio en in de steden daarbinnen sprake was van een toenemende
verkokering op het gebied van “religieus gekleurde activiteiten en van de zorg voor
armen, wezen en ouden van dagen”. 14 Een verkokering die zich in Monnickendam op
het gebied van de armenzorg al vanaf 1586 begon af te tekenen, maar waar op andere
gebieden en in de andere steden nog geen sprake van was voor 1650.
Deze conclusie strijdt met de stelling van Groenveld dat de periode tot 1650 te
beschouwen is als één van verzuiling en de eeuw daarna als het tijdperk van
verzuildheid. Zowel Frijhoff en Spies, Zijlstra als Pollmann hebben zich zowel tegen
deze stelling gekeerd, als tegen de conclusie van Groenveld dat iedereen rond 1650 tot
een confessie zou behoren. 15 Mijn cijfers bieden evenmin onderbouwing voor deze
laatste conclusie.
14 Frijhoff, Spies, 1650. Bevochten Eendracht, pp. 358-359. Zie ook Spaans over de omgang met nietgereformeerde
groeperingen zoals die blijkt uit de religieuze politiek van de overheid inzake de
decentralisatie van de armenzorg. Spaans, ‘Religious policies in the seventeenth-century Dutch Republic’,
pp. 78-86 en het iets oudere artikel, ‘De katholieken in de Republiek na de Vrede van Munster’, pp. 253-
260.
15 Groenveld, Huisgenoten des geloofs, pp. 70-71. Frijhoff, Spies, 1650. Bevochten eendracht, p. 358,
Zijlstra, Om de ware gemeente en de oude gronden, p. 380, Pollmann, ‘The bond of Christian piety’, pp.
53-54.
conclusies/ pag. 439