De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

handelen bij de toelating tot het Avondmaal en om dus goede acht te houden op leer en
leven van de betrokkenen. 281
In de behandeling van de tuchtgevallen die ter synode gebracht werden, woog de
zuiverheid van de gemeente doorgaans zwaarder dan het voorkomen van onrust of spot.
Een hardnekkige lasteraar en scheurmaker als ds. Willem Jelisz uit Akersloot werd ten
slotte met unanieme stem als 'verrot, obstinaet lidtmaet' afgesneden tot 'zuyveringe ende
reynhoudinge der kercke Christi'. Toch eindigde ook dit geval drie jaar later in verzoening
en wederopneming in de gemeente van Christus. 282 Want verzoening na
schuldbekentenis bleef altijd mogelijk.
Afrondend kan geconcludeerd worden dat de Noord-Hollandse synode, en voor zover
bekend zeker ook de classis Edam, in deze eerste decennia een ruimhartiger koers
voeren dan de nationale synoden. Zo werd de doop eigenlijk aan niemand geweigerd en
hoorden de huwelijken in de kerk bevestigd, ook als de partners al voor die tijd het bed
deelden. De gereformeerde kerk was zich in Noord-Holland al zeer vroeg bewust van
haar taken in deze als publieke kerk, en probeerde langs de weg der voorzichtigheid en
via de 'reformatie der papen' en van het onderwijs zoveel mogelijk de positie van de
oude parochiekerk over te nemen.
Deze koers werd in 1586 echter gedeeltelijk losgelaten. Vanaf dat moment veranderde
de toon in de acta en namen de klachten over zedenverval en opkomend katholicisme
hand over hand toe. Tevens werd de Noord-Hollandse synode vanaf eind jaren ‘80 met
de eerste grote leergeschillen binnen de eigen regio geconfronteerd. Beide
verschuivingen liggen weliswaar in het verlengde van de verwarrende politieke en
kerkelijke omstandigheden van dat moment 283 , maar het lijkt mij niet uit te sluiten dat de
synode de bakens verzette en zich duidelijker wenste te manifesteren als een kerk van
belijders in plaats van een volkskerk, terwijl tevens van de overheid een grotere
inspanning werd verwacht om de samenleving op een hoger geestelijk en moreel peil te
brengen.
In dit kader past de principiële keuze van de synode voor een verbod op een huwelijk
tussen gedoopten en ongedoopten, in datzelfde jaar 1586, omdat deze verbintenissen
raakten aan de kern van het belijden. Volwassenen die ervoor kozen ongedoopt te
blijven, versmaadden immers het sacrament van de doop en daarmee het verbond van
God. 284 Ten aanzien van de toelating tot het Avondmaal werd al vanaf het eerste begin
vastgehouden aan de visie op de kerk als een gemeente van lidmaten. In dit opzicht
heeft men de verbreiding van het ware geloof op een enkele uitzondering na niet via een
versoepeling van de normen trachten te bereiken, maar weleer via de voorbeeldfunctie
van lidmaten temidden van de hen omringende zondige wereld.
281 Acta van de Noord-Hollandse synode, 8.7.1573 (art. 21), 4.10.1575 (art.1).
282 Acta van de Noord-Hollandse synode, 15.9.1578 (art. 6); 2.10.1581 (art. 5).
283 Daarbij moet ook gedacht worden aan invloed van Zuid-Nederlandse gereformeerde
vluchtelingen, wier aantal vooral na de val van Antwerpen in 1585 snel toenam, zie
Frijhoff, ‘Religious toleration’, pp 46-49. En voorts aan de voorzichtige wederopbouw
van de katholieke kerk in Holland, vanaf het begin van de jaren ‘80, onder leiding van
het Haarlemse kapittel en Sasbout Vosmeer. Zie Abels, ‘Tussen gewetensvrijheid en
kerkelijke dwang’, pp. 293-296.
284 Acta van de Noord-Hollandse synode, 2.6.1586 (art. 33).
hoofdstuk 2/ pag. 124