De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Martinus Bruno, zoon van de Edamse voorganger Jan Jansz Bruno, studeerde, net als
eigen zijn zoon later, eveneens op de stadsbeurs van Monnickendam, voordat ook hij in
1616 predikant werd in Middelie/ Kwadijk, zijn eerste gemeente. 176 Vier jaar later liet
Monnickendam het oog op hem vallen als mogelijke tweede predikant voor deze
gemeente, naast Samuel Bartholdi.
Deze beroepingspoging leverde lange classisdebatten en uitgebreide navraag op,
allereerst over de wettigheid van contracten, aangezien Middelie/ Kwadijk Bruno voor
een periode van zeven jaar hadden gecontracteerd en hem daar aan wensten te houden.
En voorts over de vraag in hoeverre een alumnus een speciale band had met de stad die
hem nomineerde voor de studiebeurs en of die stad, in dit geval Monnickendam daar
rechten aan kon ontlenen. Deze discussie had men ook al in 1608 had gevoerd, met
dezelfde uitkomst, maar werd nu nog eens overgedaan. 177 Uiteindelijk concludeerde de
classis dat het contract tussen Middelie/ Kwadijk en Bruno geldig was. Dergelijke
contracten werden niet tegengesproken door synodale of classicale bepalingen, waren
een bekend gebruik in de gemeenten en bovendien had de classis het contract destijds
toegestaan, zo oordeelde men. Navraag over de rechten op een alumnus leerde verder
dat deze niet zozeer aan een bepaalde plaats was gebonden, maar aan Holland en West-
Friesland in het algemeen, aangezien de stipendia uit de ‘gemeene beurse’ afkomstig
waren. 178
Drie jaar later werd Bruno beroepen vanuit de classis Haarlem voor de nieuw op te
richten gemeente Heemstede, waar men een ervaren predikant voor zocht. Aangezien
het zevenjarige contract op dat moment was afgelopen stemde de classis nu wel in dit
beroep. Hem werd vanuit Monnickendam de waarschuwing meegegeven zich niet weer
contractueel te verbinden, als zijnde in strijd met de synodale resoluties. 179 Verwezen
werd hierbij naar het antwoord van de Noord-Hollandse synode op de vraag die Edam
in 1620 voorlegde: mag een alumnus, die op voordracht van enige Hollandse steden in
Leiden studeerde, zich voor meerdere jaren aan één bepaalde gemeente binnen Holland
binden? De synode antwoordde hierop dat dit alleen mocht met consent van zijn
mecenas én als het al geschied was, maar dat men dit voortaan niet meer diende toe te
staan. 180
Zowel in deze discussie als in de vroedschapresoluties valt op hoe Monnickendam op
haar rechten stond en bleef staan ten aanzien van haar alumni. Zo maakte
Monnickendam, anders dan Edam en Purmerend, keer op keer bezwaar tegen
voorstellen van de Staten van Holland om het aantal bursalen te verminderen. Dat
mocht wel, mits het niet ten koste zou gaan van de kleinere steden die maar één beurs te
vergeven hadden. 181 Bovendien noteerde de vroedschap zowel in 1634 bij de toewijzing
van de beurs aan Johannes, de zoon van Martinus Bruno, als in 1648 bij de toewijzing
176
Het valt op dat twee alumni uit Monnickendam hun predikantsloopbaan startten in Middelie/ Kwadijk,
toch zijn er in de bronnen nergens aanwijzingen te vinden die iets onthullen over een speciale band tussen
beide gemeenten. Zo’n band was er op bestuurlijk niveau wel tussen Edam en Middelie/ Kwadijk, maar
geen van de alumni uit die stad is in deze dorpen werkzaam geweest.
177
Acta van de classis Edam, 28.7.1608, naar aanleiding van een tevergeefs beroep vanuit Alkmaar op
haar voormalige bursaal Cornelius Petraeus, voorganger te Edam; zie ook: archief classis Edam, inv. nr.
15, 28.7.1608, 27.4.1620
178
Acta van de classis Edam, 27.4.1620, 27.7.1620 ; uiteindelijk werd dit ook zo geaccepteerd door de
kerkenraad van Monnickendam, kerkenraadsnotulen Monnickendam, 3.5.1620, 14.6.1620, 21.6.1620,
26.7.1620. Navraag werd ondermeer gedaan in Den Haag en bij de curatoren van de Leidse universiteit.
179
Acta van de classis Edam, 31.7.1623.
180
Acta van de Noord-Hollandse synode, 25.8.1620, naar aanleiding van een particuliere kwestie vanuit
de classis Edam.
181
Vroedschapsnotulen Monnickendam, 4.9.1632, 19.2.1639, 9.7.1639, 1.9.1640.
hoofdstuk 5/ pag. 267