De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Gecommitteerde Raden. 101 Het was deze overheid die besliste, waarbij vooral gekeken
werd naar de financiële consequenties. In enkele gevallen stimuleerden de
Gecommitteerde Raden uit eigen initiatief de vorming van nieuwe predikantsplaatsen.
De raden lijken hierin dus een iets actievere rol te vervullen dan de classis.
De classis adviseerde wel nadrukkelijk bij de keuze van de predikanten die het
kerkelijke leven vorm dienden te geven 102 , maar had hierin niet in alle gevallen het
laatste woord, bijvoorbeeld niet in de heerlijkheid Oosthuizen. De classis speelde voorts
een belangrijke rol bij het vinden van oplossingen voor problemen die rezen tussen
gecombineerde gemeenten en zorgde in verschillende gevallen voor bediening van
classiswege als eerste reactie op een verzoek om kerkdiensten, in dorpen waar men
voordien aangewezen was op de bediening in een naburige gemeente.
Een belangrijk argument in de pleidooien voor een eigen predikant in plaats van een
gedeelde, is dat het houden van meer diensten leidde tot een groei van de kerkelijke
gemeenschap. Als de kerk op lokaal niveau niet of slechts in beperkte mate actief kon
zijn, dan verliep de op- en uitbouw ter plekke slechts langzaam en stond het kerkelijke
leven er op een vrij laag niveau. Alleen de dienst in de eigen plaats werd bezocht, reizen
naar een ander dorp was voor jongeren, maar ook voor ouderen en vrouwen veelal een
te grote opgave. Vooral voor de jeugd gold dat de herberg aantrekkelijker was dan de
kerkdienst, zeker als daar ook nog voor gereisd moest worden. Bovendien werd de
middagdienst minder gewaardeerd dan de ochtenddienst. Deze laatste werd beschouwd
als de echte dienst, de voornaamste, de middag- en weekdiensten golden als extra
diensten, bestemd voor lidmaten. 103 De aanwezigheid van andere stromingen ter plaatse
werd alleen door Buiksloot/ Nieuwendam aangevoerd in 1627 als argument om een
eigen predikant te willen beroepen. Het is dus maar de vraag of deze richtingen in staat
waren de leemten die de gereformeerden lieten vallen, op te vullen of dat ook hen het
gebrek aan voorgangers parten speelde. 104
Een actief kerkelijk leven was waarschijnlijk over de hele linie een schaars goed in
dorpen waar alleen een middagdienst gehouden werd of van waaruit men voor iedere
dienst eerst een eind moest reizen. Zo nam in Durgerdam het aantal dopen en het aantal
belijdenissen met sprongen toe, nadat hier met diensten werd gestart. Het Woord moest
dus echt naar de mensen worden toegebracht. Als dit niet geschiedde, kon het gebeuren
dat gedurende bijvoorbeeld de hooitijd of zodra het slecht weer werd, velen niet of
nauwelijks ter kerke kwamen. Het is daarom des te opvallender dat de classis zich in
feite zo passief opstelde bij de creatie van nieuwe predikantsplaatsen, waardoor kansen
op een snellere verbreiding van de ware leer in de regio gemist zijn, ook toen er van een
predikantentekort geen sprake meer was. Naast andere factoren werkte dus ook de
antihiërarchische organisatievorm van de gereformeerde kerk de opbouw van nieuwe
kerkelijke gemeenschappen niet in de hand.
101 De classis Edam was wel actiever in deze dan bijvoorbeeld de classis Delft en Delfland. Die classis
wachtte in alle gevallen het lokale initiatief af, terwijl de Edamse classis zich bijv. ten aanzien van
Durgerdam in 1619 actie ondernam, om uit te zoeken wat de mogelijkheden waren voor het houden van
diensten in deze plaats zelf. Ook Watergang en Nieuwendam kregen dankzij de inzet van de classis in
1627 een eigen (gedeelde) predikant. Over de classis Delft en Delfland: zie Abels, Wouters, Nieuw en
ongezien, dl 1, p.109.
102 Voor de gang van zaken bij beroepingsprocedures en de rol van de classis daarbij, zie paragraaf 5.1.
103 Van Deursen, Bavianen en Slijkgeuzen, pp. 168-172
104 Zie verder hoofdstuk 7 over de andere godsdienstige stromingen binnen de classis Edam.
hoofdstuk 3/ pag. 146