De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

zittende predikant Samuel Bartholdi. 1 In Purmerend werd de eerste predikant in 1573
benoemd, waarschijnlijk op initiatief van de Noord-Hollandse synode. In deze stad
rechtvaardigde de groei van de kerkelijke gemeente pas in 1629 de vestiging van een
tweede predikantsplaats, ook hier op dringend verzoek van de zittende predikant. 2
Nadat de steden van predikanten waren voorzien, was het de beurt aan de dorpen: welke
dorpen werden daartoe met andere gecombineerd om samen door één predikant bediend
te worden? Op welk moment konden de verschillende plattelandsgemeenten hun eerste
(gedeelde) predikant verwelkomen en waarom juist toen? Hoelang bleven dorpen
gecombineerd? Hoe verliep het totale proces van combineren en separeren? En welke
rol speelden classis en synode in deze processen?
De vestiging van de eerste predikantsplaatsen buiten de steden
Zoals hiervoor al kort beschreven, beschikten Oosthuizen en de combinatie Middelie/
Kwadijk vanaf 1575 over een eigen voorganger, in 1576 gevolgd door de combinatie
Beets/ Oudendijk en door Wormer 3 in 1578.
Ds. Suffridus Pauli Feitkema diende Oosthuizen vanaf 1575 4 , en daarnaast vanaf 1575
of vanaf 1577 ook de dorpen Etersheim en Schardam. 5 Op 7 april 1578 besloot de
Noord-Hollandse synode deze Feitkema echter 'vanwege de stichtinge' naar een andere
gemeente te verplaatsen en Oosthuizen van een 'ander getrouw' dienaar te voorzien.
Inderdaad vertrok hij in september van datzelfde jaar op voorspraak van de synode naar
Terschelling 'om het rijk Jesu Christi aldaer te beginnen op te bouwen'. 6 Het initiatief
lag in dit geval dus duidelijk bij de synode en nog niet bij de classis Edam.
De gekozen formulering ten aanzien van de overplaatsing van Suffridus kan duiden op
problemen tussen hem en de prille gemeente te Oosthuizen. Afgaande op de gegevens
bij Veeris, Snouckaert en Van Alphen, zou de combinatie ondanks die synodale belofte
tot 1580 vacant zijn geweest, waarna gedurende korte tijd ene Uldericus of Ulricus in de
gemeente werkzaam was. 7 Daarna volgde een vacaturetijd van opnieuw twee jaar,
beëindigd met de komst van Ds. Theodoricus Theodori. Van Lieburg noteert als enige
1 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 15.2.1619.
2 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 7.1.1629 tot en met 1.5.1630. Die tweede predikant werd in 1630
bevestigd.
3 Wormer wordt verder buiten beschouwing gelaten, omdat deze plaats ergens tussen 1579 en 1582
overging naar de classis Haarlem.
4 Zoals beschreven in paragraaf 1.5 kregen in 1566 gereformeerden noch doopsgezinden voet aan de
grond in Oosthuizen. Langs die weg laat zich dus niet verklaren waarom juist hier al zo vroeg een
predikantsplaats werd gevestigd. Was er inmiddels een gereformeerde kern ontstaan, verwachtte de
synode een rijke oogst in dit grote dorp of speelden andere factoren een rol? Vragen waar de bronnen
helaas geen antwoord op geven.
5 De gegevens van Van Lieburg wijken op dit punt af van de informatie gegeven door Snouckaert.
Snouckaert noteert alleen dat Suffridus Pauli de drie gemeenten diende in 1577 en vandaar in 1578
vertrok. Van Lieburg laat de ambtstermijn van Pauli in Oosthuizen in 1575 starten, gecombineerd met de
beide andere dorpen vanaf 1577. Deze laatste gegevens zijn dus iets uitgebreider dan de eerste,
waarschijnlijk doordat Snouckaert zich op één bron baseerde en Van Lieburg op meerdere. Snouckaert,
Naamlijsten van predikanten, p.4; Van Lieburg, Repertorium, dl 2. Zoals hiervoor al gemeld in paragraaf
2.4, bestond de combinatie mogelijk al vanaf 1575.
6 Acta van de Noord-Hollandse synode, 7.4.1578 (art. 3), 15.9.1578 (art. 27).
7 Acta van de Noord-Hollandse synode, 8.5.1580 (art. 16); Veeris, Lyste van de Naemen der leeraeren,
p.161; Snouckaert, Naamlijsten van predikanten, p. 4; Snouckaert vermeldt Ulricus niet, wel dat de
combinatie na het vertrek van Pauli lang vacant was; Van Alphen, ‘Namenlijsten van Hervormde
Predikanten’, p. 135. Mogelijk was Ulricus in 1579 predikant in Winkel, waar men weinig tevreden was
over zijn gave des woords. Duke, ‘Nieuwe Niedorp in Hervormingstijd’, p. 69.
hoofdstuk 3/ pag. 127