De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Vanaf dat moment veranderden de synodale vergaderingen snel van karakter. Met
ingang van 1582 vonden deze bijeenkomsten nog slechts eenmaal per jaar plaats,
overeenkomstig de kerkordelijke voorschriften. 235 Met ingang van 1583 werd voorts een
vaste volgorde aangehouden ten aanzien van de plaats waar men vergaderde. Ten slotte
veranderde ook de agenda. Voortaan namen de particuliere kwesties, ingebracht vanuit
de classes, een steeds groter aandeel in beslag. De nu gebruikelijke werkwijze werd
nadrukkelijk verwoord in het slotartikel van de synode gehouden in oktober 1581:
alleen die problemen die niet door de classis zelf opgelost kunnen worden, dienen ter
synode ingebracht te worden. 236
Van coetus naar classis
Deze veranderingen in het karakter van de synodale vergaderingen verliepen ongeveer
parallel aan de uitbouw van de classicale structuur en de groei van het aantal gemeenten
binnen Noord-Holland: naarmate er meer predikanten en kerkenraden beschikbaar
waren, werd het beter mogelijk om de verdere uitbouw van het kerkelijke leven aan de
classes te delegeren en om daar ouderlingen bij te betrekken. Deze verschuivingen
moeten zich in de meeste classes ergens tussen 1578 en 1582 voltrokken hebben, en
volgden deels op oproepen vanuit de nationale synoden.
Zo werd ter voorbereiding op de nationale synode van 1578 aan de classisvergaderingen
opgedragen om samen met ouderlingen de acta van Emden en Dordrecht (1574) te
bestuderen. Hoewel deze opdracht aan de classes werd gegeven, moeten we in de
meeste gevallen toch denken aan predikantenvergaderingen. Dit blijkt uit de
credentiebrieven verzonden aan de nationale synode van Dordrecht. De Alkmaarse brief
werd getekend 'in onse ordinaris coetus ende versamelinghe tot Alkmaer', door zes
mannen van wie er vier als predikant te traceren zijn, en mogelijk zelfs alle zes. De
vergadering bijeen te Enkhuizen was nadrukkelijk een predikantenvergadering en deze
brief is ook als zodanig ondertekend. De Haarlemse brief is ondertekend door een van
de predikanten en gezonden ‘vuijt onse consistorio’.
Alleen de credentiebrieven van Hoorn en Edam vormen een uitzondering. In deze
brieven worden de dienaren des Woords en de ouderlingen consequent in één adem
genoemd. Zo was de Edamse brief opgesteld 'in onze classyeque vergaderinge’ en
ondertekend door twee predikanten en twee ouderlingen 'soo voor ons zelven als voor
dandere onse mededienaeren ende ouderlingen der classis Eedam'. 237
Dit zou er op kunnen wijzen dat men in Edam, als een van de eersten, in 1578 al
volwaardige classicale vergaderingen hield, waarschijnlijk naast de wekelijkse of
tweewekelijkse coetus-vergaderingen. 238 Het bestaan van een actaboek vanaf 1576 wijst
in diezelfde richting. Het wel overgeleverde tweede actaboek laat zien dat vanaf ca.1600
classicale vergaderinghen sullen bestaen wt Dienaren des woords ende Ouderlinghen
der ghenabuerden Kercken’); op 18.5.1579 waren er inderdaad ouderlingen aanwezig op
de synodale vergadering (art. 2).
235 Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578, Cap. II, art. 19; Acta van de
nationale synode van Middelburg, 1581, art. 34.
236 Acta van de Noord-Hollandse synode, 5.10.1581 (art. 23).
237 Bijlage B bij de Acta van de nationale synode van Dordrecht, 1578 (Rutgers, Acta
van de Nederlandsche Synoden der 16 e eeuw, pp. 287-294).
238 Hoewel het in 1582 nog de provinciale synode was die een schoolmeester vanuit
Marken examineerde.
hoofdstuk 2/ pag. 114