De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Monnickendam. Volgens Mr. Albert Willemsz, chirurgijn te Zuiderwoude, waren het
namelijk de leden van de familie Groetes die te Monnickendam de 'gueserie ende
vreemdicheyt' hebben ingebracht. 233 Of dit inderdaad het geval was, laat zich moeilijk
bewijzen, maar ongetwijfeld zullen de broers ook Monnickendam aangedaan hebben bij
hun tochten langs naburige plaatsen om aan te kondigen dat er weer een dienst in
Zuiderwoude gehouden zou worden.
De Monnickendamse bevolking kon vanaf eind augustus ook dichter bij huis terecht.
Volgens de verhoren startten toen de predikatiën op de kloosterdijk, tussen het klooster
Galilea minor en Monnickendam om gaandeweg steeds dichter bij de stadspoorten
georganiseerd te worden. Graag hadden de aanhangers hun nieuwe leer binnen de stad,
in de grote kerk laten verkondigen, maar dat stonden de burgemeesters toch niet toe. 234
De gereformeerde gemeente te Monnickendam was duidelijk kleiner dan die te Edam,
maar wist toch een behoorlijke graad van organisatie te bereiken. Vlak onder de
stadsmuren werd een soort tent van zeildoek gebouwd, waar dagelijks en 'somtijts twee
ofte driemael op een dach' 235 gepredikt werd vanaf een speciaal daartoe getimmerde
preekstoel. De toehoorders zaten op banken en zongen psalmen uit 'duystsche
psalmboucken' die door Bart Kistenmaker te koop werden aangeboden. Deze Bart of
Bartholomeus, pas sinds drie jaar in Monnickendam woonachtig, werd in de verhoren
als een der vurigste aanhangers geduid. Van hem wordt ook verteld dat hij diverse
malen contact gezocht zou hebben met Hendrick van Brederode. 236
Een andere overtuigde aanhanger, evenmin van Monnickendamse afkomst, was Mr.
Claes van Naerden, schoolmeester te Monnickendam die 'al voor date vande oproerten
op zekere kersnacht inde kercke verthoont heeft zeeckere boucxken inhoudende
diversche schandaleuse propoosten jegens die geestelickheyt' en die ten tijde van de
troebelen 'op straete somtijts plach te staen disputeren'. 237 De andere tien met naam genoemde
en in 1568 deels voortvluchtige aanhangers van de nieuwe leer waren wel allen
Monnickendamse burgers en in twee gevallen zelfs burgemeester. Zij zorgden ervoor
dat de predikanten werden ingehaald, verzorgd en naar de predikplaats begeleid. Een
van die predikanten, een naamloze ex-priester uit Friesland bleef zelfs een maand lang
logeren bij een van hen. 238 Andere genoemde voorgangers waren Hermannus,
waarschijnlijk dezelfde die in Purmerend actief was, en ene Reyners, predikant uit
Friesland. 239
Voor zover de getuigen wisten, zou er nooit in het openbaar binnen de stad gepreekt
zijn, maar kapelaan Jan Hendricksz van Naerden sloot niet uit dat dit soms wel
heimelijk 's nachts gebeurd kon zijn. 240 Ook wordt verhaald van vergaderingen, in het
bijzijn van een predikant ten huize van een van de aanhangers. 241 Dit zouden dus
conventikelen of consistorievergaderingen geweest kunnen zijn.
233 Raad van Beroerten, p. 297, verhoor van mr. Albert Willemsz, chirurgijn te Zuiderwoude.
234 Raad van Beroerten, pp. 240-241, (tweede) verhoor van broeder Franciscus Martini, pater van
Mariëngaarde.
235 Raad van Beroerten, p. 233, verhoor van Johannes Hendrici, kapelaan te Monnickendam; p. 242,
verhoor van Jan van Neck, burgemeester te Monnickendam.
236 Raad van Beroerten, p. 230, verhoor van Jan van Neck, vroedschaplid en kerkmeester te
Monnickendam; pp. 231-232, verhoor van mr. Wilhelmus Johannesz Reerserus, pastoor te
Monnickendam; p. 234, verhoor van Symon Cornelisz, schepen te Monnickendam.
237 Raad van Beroerten, p. 237, verhoor van Pieter Aemsz, poorter en in 1566/67 kerkmeester.
238 Raad van Beroerten, p. 233, verhoor van Johannes Hendrici, kapelaan te Monnickendam.
239 Raad van Beroerten, p. 242, verhoor Willem Boogaert, baljuw van Waterland en de Zeevang.
240 Raad van Beroerten, p. 241, (tweede) verhoor van Johannes Hendrici of Jan Heyndricx, kapelaan te
Monnickendam.
241 Raad van Beroerten, p. 236, verhoor van Jan Roelantsz, schout te Monnickendam.
hoofdstuk 1/ pag. 60