De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Tot besluit
Afrondend kan geconcludeerd worden dat het maar ten dele aan de classicale
inspanningen te danken was, dat de gereformeerde waarden en normen door de
tijdgenoten werden overgenomen in de hier onderzochte periode. Synode en classis
maakten zich vooral in de jaren ’20 en ’30 tevergeefs sterk voor een betere ordonnantie
aangaande de huwelijkse zaken, maar wisten zo wel te bereiken dat de in eigen kring de
regels beter bekend en gaandeweg ook beter nageleefd werden. Dankzij de
inspanningen van de lokale kerkenraden en de aan hen gelieerde overheden werden deze
regels omgezet in stedelijke keuren en zo voor iedere burger maatgevend. De Edamse
kerkenraad vervulde daarbij al vanaf het begin van d 17 e eeuw een voortrekkersrol.
De groeiende onrust in de jaren ’40 over de seksuele losbandigheid van de jeugd wijst
er enerzijds op dat die regels toen nog lang niet door iedereen werden onderschreven en
anderzijds op verzet van de kant van de jeugd tegen dit strakkere normatieve keurslijf.
De gezamenlijke strijd van de politieke en kerkelijke elite om naleving af te dwingen
van het zevende gebod en de uitleg daarvan in de Heidelbergse catechismus 161 , was dus
nog lang niet gestreden rond 1650.
In de strijd tegen de schendingen van de zondagsrust waren het vooral de synode en in
haar voetsporen de classis Edam, die zich sterk maakten voor een betere naleving van
de zondagswetten. Vooral in de jaren ’40 pleitten beide kerkelijke organen voor
krachtiger maatregelen van de kant van de overheden en voor een uitbreiding van de
zondagsrust tot de gehele zondag. In de drie steden werden deze oproepen door de
magistraten tussen 1645 en 1660 vertaald in keuren die alle niet noodzakelijke arbeid en
alle vermaak gedurende de hele zondag verboden. Deze keuren werden met regelmaat
vernieuwd wat wijst op een trage acceptatie van deze regelgeving, waarschijnlijk mede
vanuit economische motieven.
Anders dan bij de huwelijkswetgeving, was op dit gebied geen inbreng vanuit de lokale
kerkenraden zichtbaar. Dit zelfde kan gezegd worden over de strijd tegen de
volksgebruiken en de volksfeesten. Op dit terrein was het geheel te danken aan de
lokale wetgevers dat er maatregelen werden genomen om deze, grotendeels katholieke
uitingen terug te dringen. Synode, classis noch kerkenraden hebben zich hier expliciet
over uitgelaten. Toch moet deze bestrijding, die aansloot bij de doorgaande synodale en
classicale strijd tegen het opbloeiende katholicisme, de warme kerkelijke instemming
hebben gehad.
161 Zondag 41, vraag 108: Wat leert ons het zevende gebod? Antwoord: dat alle onkuisheid van God
vervloekt is en dat wij daarom, haar van harte vijand zijnde, kuis en ingetogen leven moeten, hetzij in de
heilige huwelijke staat of daarbuiten. Tekst zoals weergegeven bij Van Deursen, Rust niet voordat gy ze
van buiten kunt, p. 156.
hoofdstuk 8/ pag. 423