De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Hoofdstuk 6:
Classis en synode: wisselende contacten
In de voorgaande hoofdstukken is de wisselwerking tussen de classis Edam en de
Noord-Hollandse synode reeds diverse malen ter sprake geweest. Zo vervulde de
synode in de beginjaren vanaf 1572 tal van classicale taken bij de opbouw van de
gereformeerde kerk in de Edamse regio en elders in Noord-Holland. Taken die de
classes zich rond 1580 meer en meer eigen maakten, zodat de synode zich op
bovenclassicale taken kon concentreren. Dat dit niet altijd meeviel, zagen we bij de
grote botsingen tussen de classis Edam en de Noord-Hollandse synode in de jaren rond
1600. De ongevraagde en ongewenste inmenging van de synode in affaires in Broek in
Waterland en Purmerend zorgden voor een verlenging van die lokale problemen, maar
leidden tevens tot een betere afbakening van de onderlinge verhouding tussen classis en
synode. Maar: werkte dit ook door op de langere termijn?
De classis Edam was in rangorde binnen Noord-Hollandse synode de minst
aanzienlijke, zoals ook de steden Edam, Monnickendam en Purmerend binnen de Staten
van Holland de laatste in de rij waren. 1 Wat betekende dit voor de positie van deze
classis binnen het grotere Noord-Hollandse kerkverband? Werd de stem van Edam
gehoord binnen de synode? Op welke punten stond men eensgezind voor dezelfde zaak,
waar liepen de standpunten uiteen en als dat gebeurde: had dat gevolgen voor de
onderlinge relatie? Hoe onafhankelijk én hoe loyaal stelde de classis Edam zich op?
Hoe was de participatiegraad vanuit de Edamse classis? Vragen die in dit zesde
hoofdstuk aan de orde zullen komen om zo te kunnen beoordelen in hoeverre de classis
Edam een eigen, zelfstandige koers heeft willen vragen bij de op- en uitbouw van de
gereformeerde kerk in haar regio en in hoeverre men zich conformeerde aan en
oriënteerde op het synodale verband.
6.1. Personele inbreng vanuit de classis Edam
De acta van de Noord-Hollandse synode openen met een vergadering die op 16
augustus 1572 werd gehouden in Edam. 2 In datzelfde jaar moet er nog een bijeenkomst
geweest zijn en wel in Hoorn. Van deze vergadering zijn echter geen notities gemaakt
‘omdat die tyt, doen jegenwoerdich zoo oproerich staende’. 3 Reitsma en Van Veen gaan
er in hun commentaar vanuit dat deze ongenotuleerde vergadering de eerste
synodevergadering was, gehouden in het begin van de zomer van 1572. Dit lijkt met het
1 Zie daarover de Inleiding en de studie van Koopmans, De Staten van Holland en de Opstand. In 1610
gaf de classis Edam aan zich bezwaard te voelen een oordeel te geven over een bepaalde kwestie, die nog
niet aan alle andere classes was voorgelegd. Liever wachtte men af wat de andere classes, die ‘meerder
sijn dan dese’, zouden beslissen. Acta van de classis Edam, 17.6.1610.
2 Voor de jaren 1572-1620 is gebruik gemaakt van de in druk verschenen Acta van de Noord-Hollandse
synode: Reitsma, Van Veen, Acta der provinciale en particuliere synoden, dl 1 en dl 2. Voor de jaren
1621-1650 is gebruik gemaakt van de onuitgegeven acta van de Noord-Hollandse synode, zoals te vinden
in het archief van de classis Edam, ondergebracht in het Rijksarchief Noord-Holland te Haarlem.
3 Acta van de Noord-Hollandse synode, 31.3.1573 (art. 3).
hoofdstuk 6/ pag. 292