De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

Ook Middelie, in combinatie met Kwadijk, Hobrede en Warder, beschikte al zeer vlot
over een eigen predikant. De verschillende predikantslijsten noemen voor 1575 de naam
van Petrus Ferwert als eerste predikant voor deze combinatie. Erg lang heeft dit niet
mogen duren, want Ferwert overleed nog in datzelfde jaar 1575. Na een vacature van
twee jaar volgden drie predikanten elkaar in hoog tempo op, zodat pas in 1581, met de
komst van Ds. Machocupaeus continuïteit in de bediening kwam. Hij zou deze
gemeenten trouw blijven tot aan zijn dood in 1591. Binnen de combinatie lag het accent
vooral op de beide hoofddorpen Middelie en Kwadijk. Hobrede werd hooguit
incidenteel bediend en van Warder wordt gemeld dat deze gemeente in feite geen
predikant had tot 1590, het jaar waarin Warder met Oosthuizen werd gecombineerd. 13
Dat deze combinatie al vroeg een predikantsplaats kreeg, kan te maken hebben met de
invloed van de stad Edam: het rechtsgebied van Edam strekte zich uit over deze dorpen,
waardoor de Edamse magistraat een duidelijke stem had in de beroepingsprocedures.
Bovendien weten we dat in 1566 over Middelie werd getuigd dat de respons voor de
doopgezinde verkondiging hier zeer groot was. Gereformeerd Edam zal er veel aan
gelegen zijn geweest om via de aanstelling van een predikant de verdere verspreiding
van het doperse gedachtegoed een halt toe te roepen. 14
Ten slotte kon ook het eiland Marken al in de jaren ‘70 over een eigen predikant
beschikken. Clemens van Neerden, voorheen 'paep op Mercken', verscheen in
september 1578 op de synodevergadering, om zich in gehoorzaamheid te onderwerpen
met de belofte zijn vorige dienst op te geven en zich tot de 'kercke Christi' te begeven. 15
Zijn vertrek maakte de weg vrij voor de komst van een gereformeerde voorganger op
het eiland. De al genoemde ds. Machocupaeus, voorheen schoolmeester te Edam, startte
hier in 1579 zijn loopbaan als predikant. Uit de synodale acta is niet op te maken wie
het initiatief nam tot deze beroeping. Was de positie van Clemens onhoudbaar
geworden of vond er een vloeiende overgang plaats van de hele gemeente van katholiek
naar gereformeerd, zoals een boekje over de geschiedenis van de hervormde kerk van
Marken, ons wil laten geloven. 16 In dat geval zal de gereformeerde kerk de rol van
dorpskerk kunnen hebben vervuld, maar berichten in de classicale acta wijzen toch in
andere richting. In 1604 werden de gemeenteleden namelijk vermaand hun predikant
daadwerkelijk hun liefde te bewijzen 17 en in 1620 klaagde ds. Meusevoet over de
onbekwaamheid van zijn gemeente, waarop de Markers reageerden met de opmerking
dat het beter is het gevondene te bewaren dat te zoeken wat nog niet gevonden is. 18 De
Marker gelovigen hadden blijkbaar lang niet allemaal het katholieke geloof ingeruild
voor het gereformeerde.
Ds. Machocupaeus bleef twee jaar werkzaam in Marken om na een vacature van een
jaar in 1582 opgevolgd te worden door Hendrick Fransz, schoolmeester te Marken, die
de gemeente tot aan zijn dood in 1618 zou dienen, hoewel diverse andere gemeenten
gepoogd hebben hem te beroepen. 19
13
Snouckaert, Naamlijsten van predikanten, p. 5.
14
In hoofdstuk 7 zal nader aan de orde komen in hoeverre dat gelukt is.
15
Acta van de Noord-Hollandse synode, 15.9.1578 (art. 4).
16
Visser, De geschiedenis van de hervormde kerk op het voormalig eiland Marken, pp. 10-17; voor een
kort overzicht over de locale verhoudingen in de 16 e en 17 e eeuw in Marken, zie: Schutte, Weitkamp,
Marken, pp. 15-23.
17
Acta van de classis Edam, 29.9.1604.
18
Acta van de classis Edam, 23.10.1620.
19
Landsmeer in 1596 (acta van de classis Edam, 26.8.1596) en West-Vlieland (acta van de classis Edam,
29.4.1604). Hendrick Fransz had dit laatste beroep aangenomen, maar de classis wees dit af.
hoofdstuk 3/ pag. 129