De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

is van een uitstel in verband met de verkoop van kerkelijke goederen in Warder, tot
‘Sinte Catherinedach’. 46
Toch zijn dit soort datumaanduidingen vanaf 1620 grotendeels uit de classicale acta
verdwenen. In de memorieboeken van de burgemeesters van Edam vinden we in 1631
nog verwijzingen naar Allerheiligen en Lichtmis, en in 1649 nog één naar St. Jacob.47
In de kerkenraadsacta van Monnickendam komen we in 1623 nog een verwijzing naar
Allerheiligen tegen en in 1640 één naar ‘vrouwendag’48, terwijl men in de kerkenraad
van Purmerend in ieder geval tot 1614 bleef verwijzen naar Allerheiligen.49
Verwijzingen naar St. Jacobsdag en St. Marcusdag en ‘vrouwendag’ werden ook in de
jaren daarna nog gewoon gebruikt in de vroedschapsnotulen van Purmerend.50 Net als
in die van Monnickendam, waarin we ook eenmaal een verwijzing naar ‘St. Jans
Onthooffdingedach’ aantreffen.51 Bovendien lijkt niet alleen hier maar ook elders het
feesten en drinken op vastenavond een onuitroeibare gewoonte, zelfs onder lidmaten.52
Desondanks werden dergelijke aanduidingen naar verloop van tijd schaars en waren ze
op termijn ook niet meer in de overheidsstukken te vinden. Dit wijst erop het weliswaar
zeker twee generaties duurde, maar dat de jaarkalender uiteindelijk wel gereformeerd is,
in ieder geval in de eigen kerkelijke kring, maar ook op overheidsniveau en in grote
delen van het openbare leven. De katholieken zullen hier ongetwijfeld anders mee
omgegaan zijn, maar zover strekt mijn onderzoek zich niet uit.
Reformatie van de kerkgebouwen?
Tot besluit van deze paragraaf een paar woorden over de reformatie van de
kerkgebouwen. Veel is hierover niet te vinden in de door mij geraadpleegde bronnen.
De synodale en classicale acta zwijgen over dit onderwerp en ook de lokale kerkenraden
hebben er nauwelijks iets over aan het papier toevertrouwd. Zo weten we alleen dat de
kerkenraad van Purmerend zich in 1620 sterk maakte voor een hek bij de preekstoel 53 en
dat het aantal Avondmaalstafels in de kerkgebouwen van de drie stedelijke gemeenten
in de loop der jaren is uitgebreid in verband met het groeiende aantal deelnemers. 54
Maar daar blijft het bij voor wat de kerkelijke bronnen betreft.
46 Acta van de classis Edam, 8.7.1636 (= 25 november).
47 Oud Archief Edam, inv. nr. 66c: memorieboeken van de burgemeesters, 1626-1648,
29.10.1631, 27.1.1635 (Lichtmis); 10.4.1649 (St. Jacob).
48 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 19.8.1607, 9.8.1609, 20.8.1623, 23.12.1640.
49 Vroedschapsnotulen Purmerend, 3.1.1614.
50 Vroedschapsnotulen Purmerend, 9.7.1624, 24.12.1625, 29.12.1627, 7.1.1634 (St.
Marcusdag), 19.2.1639 (Vrouwendag).
51 Vroedschapsnotulen Monnickendam, 9.8.1595 (‘St. Jans Onthooffdingedach’ = 29
augustus. Ook aangehaald door Appel, ‘Een wandeling door ’t Monnickendam’, p. 43);
20.9.1631, 31.12.1632, 7.12.1641, 11.7.1643 (Allerheiligen); 9.4.1630, 20.1.1632
(Vrouwendag); 7.9.1624 (Lichtmis); 4.8.1630 (St. Catharinadag).
52 Kerkenraadsnotulen Monnickendam, 8.3.1615. Over vastenavond en andere
volksfeesten, zie paragraaf 8.3.
53 Kerkenraadsnotulen Purmerend, 7.1.1620, 28.1.1620, 2.6.1620. De Grote kerk van
Purmerend is in 1850 wegens bouwvalligheid gesloopt. Voor een beschrijving van
gebouw en interieur, zie: Van der Veen, ‘De Groote Kerk, een poging tot reconstructie’,
pp. 30-33, en H. Danner, ‘De Groote Kerk, het interieur’, pp. 33-35.
54 Zie bijvoorbeeld: kerkenraadsnotulen Purmerend, 26.12.1635, kerkenraadsnotulen
Edam, 1.8.1645 (andere opstelling van de tafels), kerkenraadsnotulen Monnickendam,
hoofdstuk 7/ pag. 341