De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

zaken en slechts onder protest de synodale resolutie wilde accepteren, mits Gerbrant
Jansz echt per 1 mei 1602 zou vertrekken.
De breuk liep nu dwars door Purmerend heen. Magistraat, vroedschap en een deel van
de afgaande kerkenraad, onder leiding van Hein Pietersz stonden achter Gerbrant Jansz
en kregen daarbij de steun van de synode. De nieuwe kerkenraadsleden, de classis en
waarschijnlijk een deel van de gemeente zag hem liever vandaag dan morgen vertrekken,
om de rust ter plaatse te kunnen herstellen. Door de synodale inmenging verwerd
de affaire bovendien tot een competentiestrijd tussen de classis en de particuliere
synode. De classis vroeg zich af waarom de synode ongevraagd ingreep, in een zaak die
tot de classiscompetentie behoorde. Van synodewege achtte men het niet nodig aan de
classis Edam verantwoording af te leggen, als zijnde een mindere vergadering.
Bovendien was de synode van mening dat de classis in deze zaak partij geworden was
en dus niet bekwaam tot oordelen. Op dit laatste punt kaatste de classis de bal terug: ook
de synode had partij gekozen door de aanhangers van Schagen op hun woord te
geloven, waar de kerkenraad al zijn klachten schriftelijk moest onderbouwen. 251
Het draaide erop uit dat een synodedelegatie, tot verontwaardiging van de classis, de
hele discussie met Gerbrant Jansz en zijn opponenten opnieuw voerde om alle verdere
verwijten van partijdigheid voor te zijn. Aan het eind van een langdurige sessie, maar
nog vóór de gedeputeerden tot een eindoordeel konden komen, verschenen Schagen en
de kerkenraad samen in de vergadering met de mededeling dat men zich onderling
verzoend had, op de belofte van Gerbrant om per mei 1602 echt te vertrekken. De
aanwezige classisgedelegeerden reageerden opgetogen over deze onverwachte wending,
de synodedelegatie furieus: alle partijen behoorden eerst het synodale oordeel af te
wachten, alvorens stappen te ondernemen. De synodale heren verlieten daarop de
vergadering en lieten de achterblijvers in verwarring en verdeeldheid achter. Daags
daarna kwamen zij echter terug met een resolutie die men van de kansel wilde
afkondigen ter verdediging van Gerbrant Jansz. Classis en kerkenraad beletten dit
echter, onder het motto: laten de synodale heren eerst maar eens alle problemen ter
plaatse oplossen en de partijen verzoenen, dat was immers hun opdracht. De
verdeeldheid over de te bewandelen weg bleef aldus onverminderd groot. Kerkenraad
en classis eisten dat Gerbrant Jansz zich vastlegde op een vertrekdatum. De
synodedelegatie en de aanhang van Jansz vonden dit te ver gaan: Schagen moest de
ruimte houden zelf te beslissen, hem viel immers niets te verwijten. 252
De hele zaak liep uiteindelijk met een sisser af, tijdens een extra classisvergadering op
11 februari 1602: Gerbrant Jansz had een beroep ontvangen uit Wijk bij Duurstede. De
partijen moesten elkaar alleen nog vinden in de tekst van de mee te geven attestatie. De
vergadering stelde Jansz voor de keuze: of een goede attestatie, na verzoening met
classis, kerkenraad en verontruste lidmaten, of een attestatie naar waarheid. Jansz leek
eerst in te stemmen met een dergelijke verzoening, maar besloot daar na overleg met de
synodegedelegeerden van af te zien. De blokvorming te Purmerend blijkt door dit
slotoffensief nog onverdeeld groot: classis, kerkenraad en een deel van de magistraat
stonden nog steeds tegenover Gerbrant Jansz, de synode en de overige leden van de
vroedschap. De lidmaten waren al even verdeeld. De classis koos er uiteindelijk om
Schagen te laten vertrekken met een zo positief mogelijke attestatie, zonder echter de
waarheid geweld aan te doen. De weg tot verzoening hield men daarbij open en een
251 Acta van de classis Edam, 4.6.1601, 2.7.1601; Acta van de Noord-Hollandse synode 18.6.1601,
4.6.1602.
252 Acta van de classis Edam, 1.8.1601.
hoofdstuk 4/ pag. 233