De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

van Edam door zijn Edamse tegenstanders voor libertijn uitgemaakt en zou ds. Laurens
Jansz van Monnickendam de tuchtoefening verwaarloosd hebben. Serieuze klachten, die
ondanks de uitgebreide behandeling van deze lokale conflicten door de classis niet zijn
onderzocht. Beide waren predikanten uit de eerste generatie en net als de meeste van
hun tijdgenoten nog niet academisch geschoold. Zo duurde het tot 1610 voordat de
laatste schoolmeester door de classis Edam werd geëxamineerd en tot het ambt van
predikant werd toegelaten.
Dat zich juist aan het begin van de 17 e eeuw grote conflicten voordeden, hing voorts
samen met de beperkte slagkracht van de classicale vergadering in de voorgaande
decennia. Door de toen nog vrij hoge mobiliteit konden lang niet alle gemeenten waar al
een predikantsplaats gevestigd was, aldoor daadwerkelijk over een eigen voorganger
beschikken. Klachten over het niveau, gekoppeld aan pleidooien voor hogere
traktementen klonken vooral in deze jaren. In de jaren ’90 werd al het classicale werk
daardoor door een kleine kern van actieve predikanten verricht, waarvan sommigen zelf
onder vuur kwamen te liggen. Ondanks alle goede bedoelingen zal het opzicht op de
predikanten en gemeenten hierdoor niet tot volle wasdom zijn gekomen, waardoor
conflicten tot uitbarsting konden komen en een probleempredikant als Petrus Aemilius
zich kon indringen in Broek in Waterland.
De ongevraagde inmenging van de Noord-Hollandse synode in deze conflicten zette
relatie tussen classis en synode op scherp, maar heeft de onderlinge verhoudingen op
termijn goed gedaan. De classis Edam won door deze aanvaringen aan zelfbewustzijn
en de synode zag voortaan af van ongevraagde interventies. Beide organen groeiden
hierdoor in hun eigen kerkordelijk vastgelegde functies: de classis als toezichthouder op
de lokale gemeenten en de eigen predikanten, de synode als zuivere appèlinstantie,
zonder opzichthoudende taken.
De classis Edam was er nadien niet langer op gebrand de synodale vergadering op
afstand te houden. Een houding die mogelijk mede was ingegeven door de
Amsterdamse dominantie in die vergaderingen. Zo kon deze classis tijdens de
Bestandstwisten uitgroeien tot een bondgenoot van de contraremonstranten, onder
leiding van diezelfde Amsterdamse voorgangers. Deze verbeterde relatie betaalde zich
na hervatting van de synodale vergaderingen in 1618 uit in een grote rol binnen de
Noord-Hollandse synode voor ds. Bartholdi, namens de classis Edam. In het verlengde
hiervan liet de classis bovendien haar afwachtende houding in de synodale
vergaderingen varen en koos haar eigen koers, desnoods tegen de meerderheid in.
III. De inhoudelijke keuzes gemaakt door de classis Edam
Net als de Noord-Hollandse synode koos ook de classis Edam aanvankelijk voor het zo
laag mogelijk houden van de drempels ten aanzien van de doopbediening en de
kerkelijke huwelijksbevestiging. Soepeler nog dan de particuliere synode werd aan geen
enkel kind de doop ontzegd, ook als er geen garanties voor de geloofsopvoeding werd
gegeven door degenen die het kind ten doop presenteerden. Een soepelheid waar de
classis in de loop van de jaren ’90 iets van terugkwam, door in bepaalde gevallen wel
eisen aan het geloofsonderricht te stellen. Op lokaal niveau werd deze nieuwe richtlijn
conclusies/ pag. 429