De classis Edam 1572-1650 - VU-DARE Home - Vrije Universiteit ...

niet of nauwelijks nagevolgd: waarschijnlijk werd tot in de jaren ’40 en mogelijk nog
langer een zeer ruime dooppraktijk gehanteerd waar het ging om de kinderdoop. Van de
gereformeerde kerk werd als publieke kerk verwacht dat zij de doop bediende aan ieder
kind voor wie dat verzocht werd en de lokale kerkenraden hebben hier gehoor aan
gegeven, langer dan de classis wenste.
Anders dan de vroegste synoden wilde de nationale synode van Den Haag (1586)
huwelijken tussen gedoopten en ongedoopten het liefst wettelijk laten verbieden. De
classis Edam was minder strikt en pleitte pas in 1629 voor een dergelijk verbod, waarbij
ook toen de onhaalbaarheid daarvan direct werd onderkend. Beter was en bleef het om
de onwenselijkheid van dergelijke verbintenissen via prediking en huisbezoek te
onderstrepen. Via diezelfde weg werd het correct gesloten huwelijk uitgedragen en de
voorhuwelijkse seks afgewezen. Gedurende de hele hier onderzochte periode werd door
de classis echter tevens vastgehouden aan het standpunt dat voorhuwelijkse seksuele
omgang een kerkelijke huwelijkssluiting niet uitsloot.
Door erkenning van deze publieke taken verwierf de gereformeerde kerk zich de
mogelijkheid om haar normen en waarden op deze terreinen uit te dragen bij een breder
publiek dan alleen de eigen lidmaten. Gelijktijdig werd van de overheden gevraagd om
uitbreiding van de huwelijkswetgeving, zodat deze meer in overeenstemming zou zijn
met de kerkelijke normen op dit gebied. Deze synodale pleidooien bij de Staten van
Holland werden door de classis Edam van harte ondersteund. Binnen de classis Edam
werden resultaten op dit terrein echter vooral op lokaal niveau geboekt, waarbij een
leidende rol was weggelegd voor de Edamse kerkenraad. Zijn voorstellen vonden niet
alleen gehoor bij de eigen magistraat, maar werden op termijn ook overgenomen door
die van Purmerend en Monnickendam.
Door de beslechting van de leergeschillen in calvinistische richting hechtte de Edamse
classis dus gaandeweg ook in andere opzichten meer aan de lijnen zoals uitgezet in
Emden en de daarop voortbouwende vroegste nationale synoden. Dit blijkt voorts uit de
pleidooien voor handhaving van kerkordelijk juiste procedures. Het belang hiervan had
men aan den lijve ondervonden in de jaren 1600-1608. Ongevraagde inmenging door
meerdere vergaderingen werd met klem afgewezen en aan deze lijn hield de classis zelf
ook strikt vast ten aanzien van de lokale kerkenraden.
Evenzo was het juist de classis Edam die tijdens de Bestandstwisten benadrukte dat niet
een schaduwsynode, maar een nationale synode het geschil tussen remonstranten en
contraremonstranten diende te beslissen. Binnen de schaduwsynode weigerde de classis
Edam om die reden de acte van separatie te tekenen. Nadien kwam de classis Edam nog
enkele malen met andere classes in conflict, omdat men zich sterk maakte voor naleving
van de kerkorde en zich daarom verzette tegen pogingen van overheden om hun invloed
op de lokale kerkenraad en de predikantsbenoemingen te vergroten.
Ten aanzien van de kerkelijke tucht als instrument om de Avondmaalsgemeente zuiver
te houden, hield de classis Edam vanaf het begin vast aan de bepalingen van de vroegste
nationale synoden en kerkorden. Deze strikte lijn werd door de classis tot ca. 1635
consequent uitgedragen. Vanaf de jaren ’30 nam het aantal vragen vanuit de gemeenten
af over de toepassing van de tucht en werden de classicale antwoorden milder. Gezien
de ingediende vragen kozen in ieder geval een aantal plattelandsgemeenten en de drie
stedelijke kerkenraden lange tijd voor diezelfde strikte lijn. Dit veranderde aan het eind
van de jaren ’20. In de jaren daarna hanteerde alleen de kerkenraad van Monnickendam
nog de hogere trappen van de tucht.
conclusies/ pag. 430